Օրգանիզմի կենսական գործառությների կարգավորման եղանակները:Գեղձեր, տեսակները, ֆունկցիաները:
Մարկանց օրգանիզմում էվոլուցիայի ժամանակ ձևավորվել են գեղձեր:Նրանք լինում են 3 տեսակի՝խառը,արտազատական և ներզատական:
Արտազատական գեղձերը ունեն խորաննեեր,որոնց միջոցով օրագնում եղած պարունակությունը խորանի միջոցով դուրս է գալիս մարմնի մակերևույթին կամ մտնում է մարմնի խոռոչների մեջ:Արտազատական գեղձերից են օրինակ՝ թքագեղձերը,քրտնագեղձերը,արցունքգեղձերը:Արտազատական գեղձերը կատարում են մարսողական,վերականգնողական և պաշտպանողական գործառույթներ:
Կան նաև գեղձեր որոնք զուրկ են խորաններից:Դրանք կոչվում են ՝ ներզատական:Ներզատական գեղխերը քանի որ չունեն խորաններ ,օրգանի միջի պարունակությունը միանգամից գնում է արյան մեջ:Ներզատական գեղձերից արտադրված կենսաբանական ակտիվ նյութերը կոչվում են հորմոններ:Հորմոնները կարգավորում են օրգան-համակարգերի գործառույթները:Ներզատական գեղձերից են ՝ ուրցագեղձերը,մակուղեղը,վահանաձև գեղձը,մակերիկամները:
Կան նաև գեղձեր որոնք կոչվում են խառը:Նրանք կատարում են և արտազատական և ներզատական գործառույթներ:Այդպիսի գեղձեր են ՝ ենթաստամոքսային և սեռական գեղձերը:
Մակուղեղ (հիպոֆիզ)
Մակուղեղը գտնվում է գլխուղեղի ստորին հատվածում ՝ընդհամենը 3 բլիթ:Կշռում է 0,5գ-0,7գ:Այս նպաստում է մաշկի գունավորմանը և մեզի գործառույթը:Այս հսկում է վահանաձև,սեռական գեղձերը և մակերիկամը:Այս գեղձի խանգարման պատճառով մարդիկ կարող են ստանալ մի շարք հիվանդություններ:Թզուկություն,Հսկայություն,Ակրոմեգալիա:
Թզուկության ժամանակ չեն խախտվում մարﬓի համաչափությունը և մտավոր ունակություն ները, իսկ հորմոնի գերարտադրությունը (գերգործառույթ) առաջացնում է հսկայություն:Այդպիսի մարդիկ հասնում են մինչև 2,5-2,6 մ:Աճման հորմոնի հավելյալ քանակը չափահաս ժամանակ առաջացնում է Ակրոմեգալիա հիվանդությունը:Այս ժամանակ մեծանում է քիթը,մատները և նաև մեծանում է լեզուն:Այքան է մեծանում,որ անգամ չի տեղավորվում բերանի խոռոչում:
Վահանաձև Գեղձ
Վահանաձև գեղձը գտնվում է պարանոցի առջևի հատվածում շնչափողից առաջ,արտադրում է յոդ պարունակող թիրօքսին հորմոն ,որն ապահովում է օրգանիզﬕ բնականոն նյութափոխանակությունը, աճը, զարգացումը,
նյարդային և սիրտ-անոթային համակարգերի աշխատանքը:
Թիրոքսին հորմոնի անբավարարվածության պատճառով առաջանում են հիվանդություններ օրինակ ՝ գաճաճություն:Մանուկ հասակում գաճաճությունը արտահայտվում է մարմնի չափսերի փոքրացմամբ և մտավոր հետամնացությամբ:
Երբ խաղտվում է վահանաձը գեղձը առաջանում է լորձայտուց հիվանդությունը:Այդ ժամանակ այն արտահայտվում է մոռացկոտությամբ,շրջապատի հանդեպ անտարբերությամբ,մարմնի որոծ հատվածներում այտուցվածությունը և դեմքի բութ արտահայտվածությունը:
Մակերիկամ
Մակերիկամը զույգ գեղձեր են :Գտնվում են երիկամերի վերին մասում:Նրանք լինում են կեղևային և միջուկային:Կեղևային շերտի հորմոնները նպաստում են աղաջրային փոխանակությանը:այդ հորմոնների անաբավարարվածության դեպքում առաջանում է բրոնզախտ հիվանդությունը :Հիվանդի մաշկը դառնում է բրոնզագույն:Նկատվում է ախորժակի պակաս,քաշի անկում,արյան մեջ շաքարի նվազում:
Միջուկային շերտի հորմոն ադրենալինը բարձրացնում է արյան ճնշումը:Նեղացնեում է արյան անոթները:Անյ հաճախ անվանում են տագնապի հորմոն:
Ենթաստամոքսային Գեղձ
Ենթաստամոքսային գեղձը գտնվում է աղիների վերին հատվածում:Ոչ միայն արտադրում է մարսողական հյութեր,ալյ նաև արտադրում է հորմոններ որոնք նպաստում են գլյուկոզայի յուրացմանը արյան մեջ :
Սեռական Գեղձեր
Ձվարանները-կանանց սեռ. գեղձերն են,իսկ սերմնարանները-տղամարդկանց-սեռ. գեղձերն են:
💖💕Ես Մարիամ Բարսեղյանն եմ բարի գալուստ իմ բլոգ💕💖 