1*Ավազը խառնվել է փայտի թեփի հետ: Առաջարկե՛ք եղանակ, որի միջոցով հնարավոր է այդ
խառնուրդի բաղադրամասերն առանձնացնել:

Խառնուրդը լցնում ենք ջրի մեջ։ Կատարում ենք նստվածքազատում պարզվածքազատում։

2* Ունենք ջուր և ծծմբի (IV) օքսիդ (H₂O,SO₂):

Գրել այս 2 նյութի

.ֆիզիկական հատկությունները(ագրեգատային վիճակը (գազ, հեղուկ, պինդ), գույնը, հոտը, համը, խտությունը, ջերմահաղորդականությունը, էլեկտրահաղորդականությունը, հալման եւ եռման ջերմաստիճանները, լուծելիությունը ջրում եւ այլ լուծիչներում)

H₂O — հեղուկ, անգույն, հոտ չունի, համ չունի, 1կգ/լ , լավ ջերմահաղորդականություն, չունի էլեկտրահաղորդականություն, 100^oC , ունի լավ լուծելիություն։

SO₂ — գազ, անգույն, հոտ չունի, համ չունի, 0,002927 գ/սմ³ , չունի ջերմահաղորդականություն, չունի էլեկտրահաղորդականություն, հալման ջերմաստիճան՝ -104^oC , եռման ջերմաստիճա` 14<sup>o</sup>C , լուծելիությունը ջրում`11,5 գ/100 մլ:

.նշել թե քանի քիմիական տարրից են կազմված,մոլեկուլը կազմող տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածները [Ar-ները]

H₂O — 2 ; Ar(H) = 1 ; Ar(O) = 16

SO₂ — 2 ; Ar(S) = 32 ; Ar(O) = 16

.նյութում տարրերի զանգվածների հարաբերությունը — H₂O = 1 : 8 ; SO₂ = 1 : 1

.հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը. (Mr) — Mr(H₂O) = 18 ; Mr(SO₂) = 64

.մոլեկուլում` ատոմների միջեւ առկա քիմիական կապի տեսակը՝ H₂O — ջրածնային կապ ; SO₂ — կովալենտային կապ։

.մոլեկուլներում տարրերի ատոմների օքսիդացման աստիճանները՝ H⁺¹₂O^-2 ; S⁺⁴O^-2₂

.զանգվածային բաժինները.( w)` w(H) = 11,11% , w(O) = 88,89% ; w(S) = 50% , w(O) = 50%

[ω = χ . Ar(∋) /Mr .100%]

.մոլեկուլի բացարձակ զանգվածը. (m₀)` m₀(H₂O) = 29,88 ^_. 10^-24 ; m₀(SO₂) = 106,24 ^_. 10^-24

1.Ո՞րն է հինգերորդ «ավելորդ» տարրը` Be, Sr, Zn, Mg, Ca:

2.Քանի՞ քիմիական տարրից է կազմված հետևյալ նյութը ՝KMnO₄ — 3

նշիր այդ նյութը կազմող քիմիական տարրերի անվանումները,հարաբերական ատոմային զանգվածները

K — կալիում, Ar(K) = 39 ; Mn — մանգան, Ar(Mn) = 55 ; O — թթվածին, Ar(O) = 16

3.Լրացրե ́ք բաց թողնված քիմիական նշան­ները.

ա)Ar(Ca) = 40

գ)Ar(I) = 127

բ)Ar(He) = 4

4.Ընտրե՛ք ա) այն երեք նյութերը, որոնց մոլեկուլում առկա են միայն իոնային կապեր — NaCl, NH₃, CsF, HCI, NO₂, HF, K₂O, CaCl₂, KBr

բ) այն երեք նյութերը, որոնց մոլեկուլում առկա են միայն կովալենտային բեւեռային կապեր — NaCl, NH₃, CsF, HCI, NO₂, HF, K₂O, CaCl₂, KBr

5.Հաշվել մոլեկուլներում տարրերի ատոմների օքսիդացման աստիճանները Zn⁺²S^-2, N^-3H⁺¹₃ , Na⁺¹₂O^-2

6.Օքսիդացման աստիճանը կարող է լինել. ա) միայն բացասական
բ) միայն դրական
գ) եւ՛ բացասական, եւ՛ դրական
դ) բացասական, դրական եւ զրոյակն

7.Հաշվի՛ր NH₃ մոլեկուլում տարրերի զանգվածային բաժինները.

w(N) = 82,35% ; w(H) = 17,65%

առաջադրանքներ

1*

Լրացրեք բաց թողնված բառերը 

Օքսիդներ են կոչվում այն քիմիական նյութերը, որոնք կազմված են  թթվածնի  տարրի ատոմներից, որտեղ նրա օքսիդացման աստիճանն` -2 է :

Թթուները այն քիմիական նյութերն են,որոնք կազմված են ջրածնի տարրի ատոմներից և անիոններից:

Հիմքեր են կոչվում այն քիմիական նյութերը,որոնք կազմված են OH — ից և կատիոն խմբերից:

2*

Ք՞անի քիմիական տարրից է կազմված

HNO₃ — 3 ; CO₂ — 2

3 *Գրել քիմիական տարրերի անվանումները և հարաբերական ատոմայի զանգվածը

F — ֆտոր, Ar(F) =19 ; C — ածխածին, Ar(C) = 12 ; P — ֆոսֆոր Ar(P) = 31 ; Si — սիլիցիում, Ar(Si) =28 ; Na — նատրիում, Ar(Na) =23 ; H — ջրածին, Ar(H) = 1 ; O — թթվածին, Ar(O) =16

4.Առանձնացնել տրված նյութերը`Fe,SO<sub>2</sub>,HCl,NaCl,BaO,P,Ba(OH)<sub>2,</sub>Al,H<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>,Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>,Al(OH)<sub>3</sub>,H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>,Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>,HNO<sub>3</sub>,KNO<sub>3</sub>,CaCO<sub>3</sub>,CaO,S,Cl<sub>2</sub>,MgO,Mg(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>   աղյուսակում և անվանել`

Մետաղներ	Ոչ մետաղներ	Օքսիդ	Թթու	Հիմք	Աղ
Fe — երկաթ	P — ֆոսֆոր	SO2	HCl	Ba(OH)2	NaCl
Al — ալյումին	S — ծծումբ	BaO	H2CO3	Al(OH)3	KNO3
	Cl2 — քլոր	Al2O3	H2SO4		CaCO3
	O3 — օզոն	Fe2O3	HNO3		Mg(NO3)2
		CaO
		MgO

2.Կազմել հետևյալ աղերի բանաձևերը`

Կալիումի կարբոնատ — K₂CO₃

Մագնեզիումի ֆոսֆատ — Mg₃(PO₄)₂

Ալյումինի սուլֆատ — Al₂(SO₄)₃

Բարիումի սիլիկատ — BaSiO₃

Ցինկի քլորիդ — ZnCl₂

5.Հաշվել LiCl-ի

*հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը — 42,5

*զանգվածային հարաբերությունները — 7 : 35,5

*զանգվածային բաժինները — w(Li) = 16,47% ; w(Cl) = 83,53%

*նշել կապի տեսակը — իոնային կապ

6.Որոշել օքսիդացման ասիճանը.

C⁺²O^-2 ; O^-2₂ ; H⁺¹₂ ; H⁺¹N⁺⁵O^-2₃

H₂SO₄

1. Անվանում՝  ծծմբական թթու
2. Ինչ տարրերից է կազմված տրված նյութը.

H-Ջրածին                                                                                                                                                 S-Ծծումբ                                                                                                                                                   O-թթվածին

3.  Քանի ատոմ ամեն մի տարրից կա տվյալ նյութի մոլեկուլում

2H,1S, 4O

4. Հաշվել՝Mr 

Mr(H₂SO₄)=2·1+32+64=98

5.Հաշվել տարրերի զանգվածային հարաբերությունները` m

m (H): m(S): m(O)=2:32:64

6.Հաշվել տարրերի զանգվածային բաժինները`w

w (H)=2/98·100%=49%

w (S)=12/98·100%=8%

w (O)=64/98·100%=100%-(49%+8%)=45%

  7.Նյութը բարդ է, թե պարզ` բարդ:

8.m₀=98 · 1,66•10^-27կգ =162.68•10^-27կգ

NaNՕ₃

Անվանում՝  աղ /նատրիումի նիտրատ/

2.Ինչ տարրերից է կազմված տրված նյութը.

Na-Նատրիում

N-Ազոտ

Օ-թթվածին

3.  Քանի ատոմ ամեն մի տարրից կա տվյալ նյութի մոլեկուլում

1Na, 1S, 3O

4.Հաշվել՝Mr 

Mr(NaNO₃)=23+14+48=85

5.Հաշվել տարրերի զանգվածային հարաբերությունները` m

m (Na): m(N): m(O)=23:14:48

6.Հաշվել տարրերի զանգվածային բաժինները`w

w (Na)=23/85·100%=4%

w (N)=14/85·100%=6%

w (O)=48/85·100%=100%-(4%+6%)=88%

  7.Նյութը բարդ է, թե պարզ` բարդ:

8.m₀=85 · 1,66•10^-27կգ =141.1•10^-27կգ

FeSO₄

1. Անվանում՝  Երկաթի սուլֆատ
2. Ինչ տարրերից է կազմված տրված նյութը.

Fe-երկաթ                                                                                                                                                   S-Ծծումբ                                                                                                                                                     O-թթվածին

3.  Քանի ատոմ ամեն մի տարրից կա տվյալ նյութի մոլեկուլում

1Fe,1S, 4O

4. Հաշվել՝Mr 

Mr(feSO₄)=56+32+64=152

5.Հաշվել տարրերի զանգվածային հարաբերությունները` m

m (Fe): m(S): m(O)=56:32:64

6.Հաշվել տարրերի զանգվածային բաժինները`w

w (Fe)=56/98·100%=3%

w (S)=12/152·100%=13%

w (O)=64/152·100%=100%-(13%+3%)=72%

  7.Նյութը բարդ է, թե պարզ` բարդ:

8.m₀=152· 1,66•10^-27կգ =252.32•10^-27կգ

KMnO₄

1. Անվանում՝  կալիումի պերմանգանատ
2. Ինչ տարրերից է կազմված տրված նյութը.

K -Կալիում                                                                                                                                               Mn-Մանգան                                                                                                                                            O-թթվածին

3.  Քանի ատոմ ամեն մի տարրից կա տվյալ նյութի մոլեկուլում

1K,1Mn, 4O

4. Հաշվել՝Mr 

Mr(KMnO₄)=39+55+64=158

5.Հաշվել տարրերի զանգվածային հարաբերությունները` m

m (K): m(Mn): m(O)=39:55:64

6.Հաշվել տարրերի զանգվածային բաժինները`w

w (K)=39/158·100%=4%

w (Mn)=55/158·100%=3%

w (O)=64/158·100%=100%-(4%+3%)=91%

  7.Նյութը բարդ է, թե պարզ` բարդ:

8.m₀=158· 1,66•10^-27կգ =262.28•10^-27կգ

SiO₂

1. Անվանում՝  սիլիցիումի օքսիդ
2. Ինչ տարրերից է կազմված տրված նյութը.

Si-սիլիցիում                                                                                                                                                O-թթվածին

3.  Քանի ատոմ ամեն մի տարրից կա տվյալ նյութի մոլեկուլում

1Si,2O

4. Հաշվել՝Mr 

Mr(SiO₂)=28+32=60

5.Հաշվել տարրերի զանգվածային հարաբերությունները` m

m (Si): m(O)=28:32

6.Հաշվել տարրերի զանգվածային բաժինները`w

w (Si)=28/60·100%=2%

w (O)=32/60·100%=100%-2%=96%

  7.Նյութը բարդ է, թե պարզ` բարդ:

8.m₀=60 · 1,66•10^-27կգ =99.6•10^-27կգ

1.  Ձեր  շրջապատում կամ կենցաղում ընտրել և գրել մարմինների,խառնուրդների,  նյութերի անվանումները: Լրացրել աղյուսակները

  

Մարմիններ	Նյութեր
գիրք	փայտ
բաժակ	երկաթ
ցորեն	ավազ

2. Մաքուր նյութեր, խառնուրդներ

Մաքուր նյութեր	Խառնուրդներ
աղբյուրի ջուր	բրոնզ
փայտ	օդ
ոսկի	աղ

3. Խառնուրդները բաժանել՝                                                                                                                                                                                                                                                 

Համասեռ խառնուրդներ	Անհամասեռ խառնուրդներ
շաքարի ջրայի լուծույթ	հող
աղի ջրային լուծույթ	քար
սոդայի ջրային լուծույթ	փոշի
օդ	կավ

4.  Գրել, ինչ նյութերից են կազմված մարմինները:                                                                       Մարմինները կազմված են պինդ նյութերից, հեղուկ նյութերից, գազյին նյութերից։

5     Համացանցից գտնել և գրել ձեզ ծանոթ  երեք նյութերի   բանաձևերը և կատարել հաշվարկ ըստ հետևյալ սխեմայի՝:

ծծմբական թթու

                       1.Նյութի անվանումը սոդա ծծմբկան թթու
                       2.Ինչ տարրերից է կազմված տրված նյութը H₂(ջրածին)S(ծծումբ) O₄(թթվածին)
                       3.Քանի ատոմ ամեն մի տարրից կա տվյալ նյութի մոլեկուլում H2 SO4

4. Հաշվել՝Mr (H₂SO₄)=2*Ar(H)+Ar(S)+4Ar(o)=2*1+32+4*16=98
5. Հաշվել տարրերի զանգվածային հարաբերությունները` m

m(H):m(S):m(O)=2:32:64

                       6..Հաշվել տարրերի զանգվածային բաժինները`w

w (H) = 2/98*100% =2%

w (S) = 32/98*100% = 33%

w (O) = 100%-(2%+32%) =65%

                       7.Նյութը բարդ է, թե պարզ

բարդ

                  8.Հաշվել մեկ մոլեկուլի զանգվածը 

Mo (H₂SO₄) = 98*1,66*10^-27կգ=1,63*10^-25կգ

6.Ձեր շրջապատում ուսումնասիրել,գրանցել տարբեր  երևույթներ  և լրացնել աղյուսակը՝

      

Ֆիզիկական երևույթներ	Քիմիական երևույթներ
կայծակ	այրում
օդապարիկի թռչել	երկկաթի քայքայումը

7. 
   7.Գտնել  համացանցից  հետաքրքիր  ֆիլմ,թարգմանություն կամ փաստեր երևույթների կամ նյութերի մասին և տեղադրել բլոգներում,հղումները ուղարկել ինձ:

Մենք այսօր կկատարեն  քիմական 7 փորձ։ Մեզ պետք է քացախ, յոդի լուծույթ, զիլիոնկա, ամիակի լուծույթ, խողովակները մաքրելու լուծույթ, յոդ, սոդա և պերեկիս։Քանի որ խողովակները մաքրելու լուծույթը վնաս է մարդու մաշկի համար, կհագնեմ ձեռնոցներ։

Առաջին փորձի համար զիլիոնկան լցնում ենք ջրի մեջ և ավելացնումն մի քիչ պերեկիս, այնուհետև ավելացնում ենք խողովակները մաքրելու համար նախատեսված լուծույթ և գույնը դառնում է թափանցիկ։

Երկրորդ փորձի համար մեզ պետք է վառ միրգ՝ նուռ, նուռը մաքրում ենք աննուհետև  ճզմում ենք, որպեսզի հյութը դուրս գա նռան մեջից, այնուհետև այն լցնում ենք ջրի մեջ, ջուրն էլ տարբեր բաժակների մեջ։

Առաջին բաժակում սալյանի կիսլատա ենք լցնում, երկրորդում լցնում ենք քացախ և գույնը դառնում է վառ կարմիր։ Երրորդ բաժակին ձեռք չենք տալիս, քանի որ միտռաալների միջավայրն է, չորրորդ բաժակում լցնում ենք սոդա և այն դառնում է մոխրագույնին մոտ։ Հինգերորդ  բաժակում լցնում ենք ամյակի  լուծույթ, վեցերորդ բաժակում խողովակները մաքրելու լուծույթ, վերջին երկու բաժակներում էլ լուժույթը դառնում է շականակագույն։ Նռան հյութի փոխարեն կարելի է օգտագործել մանուշակագույն կաղամբ կամ կարկադե թեյ։

Հաջորդ  փորձի համար վերցնում ենք աման, այնտեղ, լցնում ենք մի փոքր սոդա, մոտը դնում ենք  մոմ և այն վառում,  սոդային ավելացնում ենք մի քիչ քացախ և սկսում է ռակցիան, որը անդրադարձնում է   ածխաթթու գազ, որը ծանր է օդից և ամանը թեքում ենք դեպի կրակը  այն հանգում է։

Հաջորդ փորձի համար վերցնում ենք ամսե, այնտեղ լցնում ենք սառը ջուր և մեջը դնում ենք հացի կտոր, երբ այն թրջվի հացի կտորը ճզմում ենք ջրի մեջ, այդպես  հանում ենք հացի միջի կռածմալը, հետո առանձին ջրի մեջ կաթացնում ենք յոդ և ավելացնում ենք կռածմալի ջրին և այնդառնում է սև, մենք ապացուցեցինք որ եթե յոդին ավելացնենք կռախմալ յոդը կսևանա։

Հաժորդ փորձի համար մեզ պետք կգա մարգանցովկա այն լցնում ենք բաժակի մեջ այնուհերև ավելացնում ջուր երբ այն լուծվի, բաժակի պարունակությունը լցնում ենք ուրիշ մեծ բաժակի մեջ, այնպես որ ստացվի վառ վարդագույն, այնուհետև լցնում ենք շաքարավազ, այնուհետև խողովակները մաքրելու լուծույթ և հետևում ենք լուծույթին։ Ժամանակի ընթացքում նա փոխում է գույնը։

Վերջին փորձի համար տարաի մեջ լցնում ենք պերեկիս, ավելացնում մեկ պտղունց մարգանցովկա, սկսում է ռեակցիան, և անրադարձնում է թթվածին։                                          Այսպիսի փորձեր  կատարեցինք, ամենակարևորը միշտ հիշեք անվանգության կանոները։

Քիմիական տարրերի դասակարգման առաջին փորձերը:Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգը,մետաղներ և ոչմետաղներ:Տարրերի տարածվածությունը բնության մեջ-:   

Քիմիական տարրերի առաջացրած պարզ նյութերի, ինչպես նաև միացությունների ձևերն ու հատկությունները պարբերական կախման մեջ են այդ տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածների մեծությունից:

 Տարրերի շարքը, որոնցում դիտվում է հատկությունների հետզհետե փոփոխություն` մինչև շարքի առաջին տարրի հատկությունների կրկնվելը, Մենդելեևն անվանեց պարբերություն:

Պարբերությունը՝տարրերի հորիզոնական շարքեր են, գրված ըստ կարգաթվերի մեծացումով,սկսվում են ալկալիական մետաղով վերջանում ազնիվ գազով:

 Պարբերությունները, բացառությամբ առաջինի, տարրերի այն հորիզոնական շարքերն են, որոնք սկսվում են ալկալիական մետաղով և վերջանում իներտ գազով:

Առաջին պարբերությունն ընդգրկում է 2 տարր` ջրածինը (H), և հելիումը(He) (առաջին հարկում ջրածնի և հելիումի «բնակարաններն են»):

Երկրորդ պարբերությունն ընդգրկում է 8 տարր` սկսվում է լիթիումից`Li և ավարտվում նեոն`Ne իներտ գազով (II հարկում 8 «բնակարան» է):

 Երրորդ պարբերությունը նույնպես ներառում է 8 տարր. սկսվում է նատրիումից`Na և ավարտվում արգոն`Ar իներտ գազով (III հարկում նույնպես 8 «բնակարան» է): Առաջինը հատուկ պարբերություն է: Երկրորդ և երրորդ պարբերությունները կազմված են մեկական շարքից և անվանվում են փոքր պարբերություններ. ընդգրկում են 8-ական տարր:

IV,V և VI պարբերությունները կազմված են տարրերի երկուական շարքից և կոչվումեն մեծ պարբերություններ: IV և V պարբերություններն ընդգրկում են 18-ական տարր, իսկ

VI-ը` 32 տարր:

VII-ը անավարտ պարբերություն է՝ առայժմ կազմված մեկ շարքից:

 Ուղղահայաց սյունակների քիմիական տարրերը, որոնք «ապրում են» նման69 «բնակարաններում», առաջացնում են խմբեր: Դրանք պարբերական համակարգում ութնեն (կարճ ձևում): Յուրաքանչյուր խումբ կազմված է երկու ենթախմբից` գլխավոր և երկրորդական:

Գլխավոր ենթախումբն ընդգրկում է տարրեր և՛ մեծ, և՛ փոքր պարբերություններից: Երկրորդական ենթախմբում ընդգրկված են միայն մեծ պարբերությունների տարրեր:

Այսպես, առաջին խմբի գլխավոր ենթախումբն ընդգրկում է ջրածին`H, լիթիում`Li, նատրիում`Na, կալիում`K, ռուբիդիում`Rb, ցեզիում`Cs, ֆրանցիում`Fr (լիթիումիենթախումբ) տարրերը, իսկ երկրորդական ենթախումբը`պղինձ`Cu, արծաթ`Ag ևոսկի`Au տարրերը (պղնձի ենթախումբ):

Գործնական աշխատանք՝ Հաշվարկներ ըստ քիմիական բանաձևերի՝ H₂SO₄, NaNO₃, FeSO₄, KMnO₄, SiO₂

1.Նյութի անվանումը

Ծծմբաթթու – H₂SO₄,

Սոդայի նիտրատ – NaNO₃

Երկաթի սուլֆատ – FeSO₄

Սիլիկոնի երկօքսիդ – SiO₂

2.Ինչ տարրերից է կազմված տրված նյութը

Սոդայի նիտրատ – NaNO₃ , Na = նատրիում, N = ազոտ, O₃ = թթվածին + թթվածին+ թթվածին

Երկաթի սուլֆատ – FeSO₄, Fe = երկաթ, S = ծծումբ, O₄ – թթվածին +թթվածին+ թթվածին + թթվածին

Սիլիկոնի երկօքսիդ – SiO₂, Si =սիլիցիում, O₂ = թթվածին +թթվածին

Ծծմբաթթու – H₂SO₄ , H₂ = ջրածին + ջրածին, S = ծծումբ, O₄ = թթվածին +թթվածին+ թթվածին + թթվածին
3.Քանի ատոմ ամեն մի տարրից կա տվյալ նյութի մոլեկուլում

H₂SO₄ , H₂ = ջրածին + ջրածին, S = ծծումբ, O₄ = թթվածին +թթվածին+ թթվածին + թթվածին

NaNO₃ , Na = նատրիում, N = ազոտ, O₃ = թթվածին + թթվածին+ թթվածին

FeSO₄, Fe = երկաթ, S = ծծումբ, O₄ – թթվածին +թթվածին+ թթվածին + թթվածին

KMnO₄, K = կալցիում, M= մանգան, O₄=թթվածին +թթվածին+ թթվածին + թթվածին

Si =սիլիցիում, O₂ = թթվածին +թթվածին

4. Հաշվել՝Mr

 5. Հաշվել տարրերի զանգվածային հարաբերությունները` m

6..Հաշվել տարրերի զանգվածային բաժինները`w

7.Նյութը բարդ է, թե պարզ

Բոլոր նյութերը բարդ են

H₂SO₄ – բարդ

NaNO₃, – բարդ

FeSO₄ – բարդ

KMnO₄ – բարդ

SiO₂ – բարդ

8.Հաշվել մեկ մոլեկուլի զանգվածը

Մոլեկուլ բառը լատիներեն է և նշանակում է ամենափոքր զանգված: Մոլեկուլները շատ փոքր են: Դրանք անզեն աչքով հնարավոր չէ տեսնել: Այդ մասնիկները չեն երևում նաև օպտիկական մանրադիտակով: Սակայն, ժամանակակից սարքերով հաջողվել է համեմատաբար մեծ մոլեկուլները նկարել:

Մոլեկուլը նյութի այն ամենափոքր մասնիկն է, որը պահպանում է տվյալ նյութի

հիմնական քիմիական հատկությունները: Մոլեկուլները կազմված են ատոմներից:

Նյութը, օրինակ` շաքարը կարելի է մանրացնել, աղալ աղացով, և միևնույնն է,

շաքարի յուրաքանչյուր փոքրիկ հատիկ կազմված կլինի շաքարի մեծաթիվ մոլեկուլներից:

Եթե նույնիսկ նյութը մանրացվի մինչև առանձին մոլեկուլների, ինչպես տեղի է ունենում շաքարը ջրում լուծելիս, ապա նյութը կշարունակի գոյություն ունենալ՝ դրսևորելով իր հատկությունները (դրանում կարելի է հեշտությամբ համոզվել՝ փորձելով համը):

Նշանակում է՝ ինքնուրույն գոյություն ունեցող շաքարի մոլեկուլը դեռևս նյութ է: Եթե մանրացումը շարունակվի, մոլեկուլը կքայքայվի: Իսկ մոլեկուլը քայքայելով, նրանից նույնիսկ մի զույգ ատոմ պոկելով, քայքայում են նաև նյութը: Ճիշտ է, ատոմները չեն անհետանում, պարզապես մտնում են մի այլ նյութի մոլեկուլի բաղադրության մեջ: Բայց շաքարը որպես նյութ դադարում է գոյություն ունենալ. այն փոխարկվում է այլ նյութերի:

Մոլեկուլը նյութի քիմիական բաժանելիության վերջին սահմանն է: Օրինակ` ջուր

նյութը գոյություն ունի այնքան ժամանակ, քանի դեռ գոյություն ունի ջրի մոլեկուլը (H₂O):

Հենց այդ մոլեկուլը քիմիական ճանապարհով բաժանվում է ջրածին (H₂) և թթվածին (O₂)պարզ նյութերի մոլեկուլների. ջուր նյութն այլևս դադարում է գոյություն ունենալ.

ջուր = ջրածին + թթվածին

Մոլեկուլներն իրենց հերթին կազմված են ատոմներից, այսինքն, ի տարբերություն

վերջինների, քիմիապես բաժանելի են: Ատոմները տարբեր ձևերով են միանում: Ինչպես այբուբենի տառերով կարելի է կազմել հարյուր հազարավոր բառեր, այնպես էլ տարբեր տարրերի ատոմներից կարող են առաջանալ մեծ թվով նյութերի մոլեկուլներ կամ բյուրեղներ:

Ջրածնի` գազային պարզ նյութի մոլեկուլները կազմված են ջրածնի երկու ատոմից.

 H + H = H₂

Նյութի բաղադրությունն արտահայտվում է քիմիական բանաձևով, օրինակ՝ ջրածին

պարզ նյութի քիմիական բանաձևն է H₂ : Թիվը, որը բանաձևում գրվում է քիմիական

նշանից ներքև և աջ, անվանվում է ինդեքս: Երկատոմ մոլեկուլ է առաջացնում նաև

թթվածին պարզ նյութը, որի բանաձևն է O₂, ազոտը` N₂: Ջրի մոլեկուլը կազմված է

ջրածնի երկու և թթվածնի մեկ ատոմից` H₂O, ածխաթթու գազի բանաձևն է CO₂,

թթվածնի երեք ատոմից առաջանում է օզոն պարզ նյութը` O₃:

 Քիմիական բանաձևը նյութի բաղադրության պայմանական գրառումն է քիմիական

տարրերի նշանների և ինդեքսների միջոցով:

Քիմիական բանաձևը ցույց է տալիս.

ա) նյութի անվանումը,

բ) այդ նյութի մեկ մոլեկուլը,

գ) նյութի որակական բաղադրությունը. ո՞ր տարրերի ատոմներից է կազմված տվյալ նյութը,

դ) նյութի քանակական բաղադրությունը, ի՞նչ զանգվածային հարաբերությամբ են տարրերը միացած:

Քիմիական բանաձևերը միատեսակ են գրվում աշխարհի բոլոր երկրներում, բայց յուրովի են կարդացվում յուրաքանչյուր լեզվով:

Հարաբերական մոլեկուլային զանգված,ըարրի զանգվածային բաժինների որոշումը:

Նյութի մոլեկուլի, ինչպես և ատոմի, իրական զանգվածը շատ փոքր է: Այդ իսկ

պատճառով ընդունվել է հարաբերական մոլեկուլային զանգված հասկացությունը:

Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը նյութի մոլեկուլի զանգվածն է՝ ածխածնային միավորներով արտահայտված:

 Այլ կերպ ասած` հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը (Mr) ցույց է տալիս, թե

տվյալ նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը (m₀) քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը (ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12-ը), որը, ինչպես գիտեք, 1,66•10^-24գ է կամ 1,66•10^-27 կգ.

Mr =mo/1,66•10^-27 կգ.

 Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը չափողականություն չունի (հարաբերական թիվ է):

Օրինակ՝ջրի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը գտնելու նպատակով այդ

նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը բաժանում ենք զանգվածի ատոմային միավորի 

վրա (ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12-ին).

Mr(H₂O)=2Ar (H)+ Ar (O) =18

—Նշանակում է՝ ջրի մոլեկուլի զանգվածը 18 անգամ մեծ է զանգվածի ատոմային

միավորից:

Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը հավասար է նյութի մոլեկուլի

բաղադրության մեջ առկա բոլոր ատոմների հարաբերական ատոմային զանգվածների գումարին`հաշվի առնելով ատոմների թիվը: Ուստի, նյութի քիմիական բանաձևը իմանալով, հեշտությամբ կարող ենք հաշվել այդ նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը: Նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը հաշվելիս նյութի մոլեկուլի բաղադրության մեջ առկա տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածի ու ինդեքսի արտադրյալները պետք է գումարել: Պարզ նյութերի հարաբերական   մոլեկուլային զանգվածը հաշվելու նպատակով համապատասխան տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը բազմապատկում ենք ինդեքսով, օրինակ.

Mr (O₂) = 2Ar (O) = 2 • 16 = 32

 Mr (H₂) = 2Ar (H) = 2 • I = 2

Բարդ նյութերի դեպքում`

Mr (H₂ SO₄) = 2 Ar (H) + Ar (S) + 4 Ar(O) = 2 • I + 32 + 4•16 = 98

Mr (N₂O₃) = 2 • Ar (N) + 3 • Ar (O) = 2 .14 + 3 . 16 = 28 + 48 = 76

Mr (KOH) = Ar (K) + Ar (O) + Ar (H) = 39 + 16 + I = 56

Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը նյութի հիմնական բնութագրերից է:    

 Զանգվածային բաժինը ցույց է տալիս, թե տարրի հարաբերական ատոմային

զանգվածի ու ինդեքսի արտադրյալը հարաբերական մոլեկուլային զանգվածի որ

մասն է կազմում:

Ատոմների զանգվածներն ու չափերը շատ փոքր են: Ի՞նչ միավորներով կարելի է չափել այդ փոքր զանգվածները: Ցանկացած` գրամներով, կիլոգրամներով, տոննաներով: Իսկ ի՞նչ միավորներով է առավել հարմար չափել շատ փոքր զանգվածները: Որպեսզի պատասխանենք այս հարցին, դիտարկենք հետևյալ մատչելի օրինակը: Յոթերորդ դասարանի աշակերտի զանգվածը 40 կգ է կամ 0,040 տ, կամ 40000 գ: Սովորաբար ի՞նչ միավորներով են արտահայտում մարդու զանգվածը: Կիլոգրամներով, որովհետև դա առավել հարմար է բանավոր հաշվարկների և տարբեր մարդկանց զանգվածները համեմատելու համար: Գրամներով ստացվում են շատ մեծ թվեր, իսկ տոննաներով` շատ փոքր: Չնայած քիմիական տարրերի ատոմները չափազանց փոքր են, դրանց զանգվածներն այնուամենայնիվ չափելի են: Ֆիզիկոսներին հաջողվել է որոշել ատոմներիզանգվածները: Օրինակ՝ ածխածին տարրի ատոմի իրական զանգվածը 0,000 000 000 000 000 000 000 002 գ է (2•10^-23 գ կամ 2•10^-26կգ),թթվածնի ատոմի զանգվածը`m₀(O)=2,66•10^-26կգ, ջրածնի ատոմի զանգվածը m₀(H)=1.67•10²⁷կգ: Դրանք շատ փոքր թվեր են, որով հաշվումներ կատարելը հարմար չէ: Այսքան փոքր թվերով են արտահայտվում նաև մնացած բոլոր քիմիական տարրերի ատոմների զանգվածները, որոնք որոշվում են հետազոտման ժամանակակից եղանակներով: Նման փոքր թվերից ու դրանց հետ հաշվարկներ կատարելու անհրաժեշտությունից ձերբազատվելու նպատակով ատոմների զանգվածների որոշման համար կիրառվում է զանգվածի ատոմային միավորը (զ.ա.մ.): 
Զանգվածի ատոմային միավորը ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12 մասն է:

1 զ.ա.մ.:= 1/12m(C) =2•10^-26կգ/12=1.66•10^-27կգ :

Հիմնականում օգտվում են հարաբերական ատոմային զանգված հասկացությունից:

Հարաբերական ատոմային զանգվածը նշանակվում է Ar-ով, որտեղ rը լատիներեն relative(հարաբերական) բառի սկզբնատառն է.

Հարաբերական ատոմային զանգվածը չափողականություն չունի, այն
հարաբերական մեծություն է:

Օրինակ`

 Ածխածնի հարաբերական ատոմային զանգվածը`Ar=2•10^-26կգ/1.66•10^-27կգ=12

Ջրածնի հարաբերական ատոմային զանգվածը` Ar=1.67•10^-27կգ /1.66•10^-27կգ =1

Թթվածնի հարաբերական ատոմային զանգվածը` Ar=2,66•10^-26կգ /1.66•10^-27կգ = 16

Այս կերպ ստացվել են բոլոր հայտնի քիմիական տարրերի հարաբերական

ատոմային զանգվածները:

Տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը ցույց է տալիս, թե այդ տարրի 
մեկ ատոմի զանգվածը (m₀) քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը:

Օրինակ՝ 
Ar (կալցիում) =40: Սա նշանակում է, որ կալցիումի մեկ ատոմի զանգվածը 40

անգամ մեծ է զանգվածի ատոմային միավորից:

Ատոմի զանգվածը` զանգվածի ատոմային միավորներով արտահայտված, և ատոմի

հարաբերական ատոմային զանգվածը թվային արժեքով միմյանց հավասար են:

Օրինակ`

mo(Fe) = 56 զ.ա.մ. mo(Na) = 23 զ.ա.մ. mo(Cu) = 64 զ.ա.մ.

Ar(Fe) = 56 Ar(Na) = 23 Ar(Cu) = 64

Քիմիական տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածն իմանալով՝ կարող ենք

որոշել տարրի մեկ ատոմի իրական զանգվածը` mo-ն: Այդ նպատակով տարրի

հարաբերական ատոմային զանգվածը բազմապատկում ենք զանգվածի ատոմային

միավորով.

m0 (x) = Ar (x) • 1,66 • I0^–27 կգ կամ m0 (x) = Ar (x) • 1,66 • I0^–24գ

Օրինակ` m₀ (նատրիում) = Ar (նատրիում) • 1,66 • IO ^-27 կգ, m0 (նատրիում) = 23 •

1,66 • IO ^-27 կգ = 3,8 • IO ^-26 կգ, այսինքն՝ m₀ (Na) = 3,8 • I O-26 կգ կամ 3,8 • IO^-23 գ:

Բոլոր տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածները ներկայացված են

Դ.Ի.Մենդելեևի քիմիական տարրերի պարբերական համակարգում:Ինչու են դրանք

արտահայտված կոտորակային թվերով՝ դուք կիմանաք հետո: Գործնականում օգտվում են հարաբերական ատոմային զանգվածների՝ մինչև ամբողջ թիվ կլորացված արժեքներից,բացառությամբ քլորի՝

Ar (CI) = 35,5

Յուրաքանչյուր քիմիական տարր ունի հարաբերական ատոմային զանգվածի   որոշակի արժեք:

Դուք ծանոթացաք ատոմի քանակական բնութագրին` ատոմի զանգվածին և

հարաբերական ատոմային զանգվածին: Այժմ կարելի է ասել, որ տարրի քիմիական նշանը

ցույց է տալիս նաև նրա հարաբերական ատոմային զանգվածը:

Օրինակ` Ca քիմիական նշանը ցույց է տալիս.

1) քիմիական տարր` կալցիում (որակական բնութագիր),

2) կալցիում տարրի մեկ ատոմը, (քանակական  բնութագիր) 

3) կալցիումի հարաբերական ատոմային զանգվածը` 40