1․ Նշե՛ք գրի կենտրոնները Հին Արևելքում։

Աշխարհի հնագույն գրային համակարգերից մեկը գործածել են հին եգիպտացիները։ Ունեցել է զարգացման երեք հիմնական փուլ՝ հիերոգլիֆային, հիերատական, դեմոտական (անվանումները փոխառնված են հին հույներից)։ Հիմնականը և հնագույնը հիերոգլիֆներն են, որ նշանակել են «սրբազան գիր»։

Ավանդության համաձայն, հիերոգլիֆները հայտնագործել է Ցան Ցզեն՝ առասպելական կայսր Խուան Դիի պալատական պատմագիրը։ Մինչ այդ չինացիները, իբրև թե, գործածում էին հանգուցային գիրը։ Այդ մասին հիշատակվում է «Դաո Դե Ցզին»-ում և «Ի-ցզինի» մեկնաբանություններում։

Սեպագրից, եգիպտական և չինական հիե- րոգլիֆային գրից զատ Հին Արևելքում կիրառվել են նաև այլ գրահամակարգերխեթալուվիական հիերոգլիֆային գիրը, արամեական և փյունիկյան հնչյունագիրը, նախաէլամա- կան պատկերային և գծային էլամերեն գրերը և այլն։ Իսկ Արևելյան Միջերկրականում նախքան այբբենական գրի ստեղծումը՝ Ք.ա. II հազարամյակում, ստեղծվեց վանկագիր–հնչյունագիր գիրը այսպես կոչված գծային գիրը, որն ուներ երկու տարբերակ՝ Ա և Բ: Սրանցից երկրորդը ներկայացնում էր հունարենի վաղ բարբառներից մեկը, իսկ առաջինի լեզուն առ այսօր պարզ չէ։ Գծային Ա գիրը ստեղծվել և կիրառվել է մինոս- յան դարաշրջանի Կրետեում։

2․ Նկարագրե՛ք Հին աշխարհի գրականության հիմնական ուղղությունները , թվարկե՛ք նշանավոր ստեղծագործությունները և հեղինակներին։

5-րդ դարում գրվեց հայոց պատմությունը, Մաշտոցի վարքը, ստեղծվեց հոգևոր բանաստեղծությունը, հայերեն թարգմանվեց «Աստվածաշունչ»-ը։

Ղևոնդ, VIII դարի հայ պատմիչ, որն իր աշխատությունում շարադրել է Հայաստանի պատմությունը 640 թվականից առ 788 թ.։ Գրքի վերջին մասը գրել է որպես ականատես։ Ղևոնդը Հայաստանում արաբական տիրապետության հաստատման, նվաճող արաբների դեմ հայերի պայքարի, և մասնավորապես՝ 703, 748, 762 և 774 — 775 թթ. արաբական լծի դեմ հայերի բարձրացած ապստամբությունների մասին մեր գիտելիքների հիմնական աղբյուրն է։ Ղևոնդը մեծ ուշադրություն է դարձնում նաև երկրի ներքին կյանքին, տալիս է Մեծ Հայքում, Աղվանքում ու Վիրքում արաբների վարած հարկային քաղաքականության նկարագրությունը։ Գրքում զետեղված է նաև արաբական խալիֆ Օմար Բ և բյուզանդական կայսր Լևոն Գ դավանաբանական հարցերով նամակագրությունը, որի հունարեն բնագիրը մեզ չի հասել։ Ղևոնդի կյանքի մասին շատ քիչ բան է հայտնի։ Իր աշխատությունը գրել է Շապուհ Բագրատունի իշխանի խնդրանքով (մահ. 818 թ.), ուստի ենթադրվում է, որ Ղևոնդը ապրել և ստեղծագործել է 8-րդ դարի վերջերին։ Հայտնի է, որ Ղևոնդը վարդապետ էր և ուսյալ մենակյաց։ Ղևոնդի «Պատմության» տեքստըերկար ժամանակ համարվում էր կորսված և բացահայտվել է միայն 19-րդ դարի 40-ական թթ.։

3․ Նկարագրե՛ք հունական և հռոմեական իրավունքի նվաճումները։

Հռոմում անհատ քաղաքացիների իրավունքները ժամանակի հետ փոփոխվում էին, համապատասխան նրանց ծագման վայրին և պետությանը մատուցած ծառայություններին։ Դրանք նաև փոփոխվում էին պետության մեջ անհատի դասակարգմանը վերաբերող Հռոմեական օրենքին համապատասխան։ Տարբեր խավեր առանձնանում էին տարբեր օրինական իրավունքների համադրություններով, որոնք նրանց էին տրված:Հին Հռոմի քաղաքացիներին վերաբերող հռոմեական օրենքները, հասանելիք իրավունքները հետևյալներն էին.

• Ius suffragiorum — հռոմեկական խորհրդարանում քվեարկելու իրավունք
• Ius honorum — քաղաքացիական կամ հասարակական պաշտոն ունենալու իրավունք
• Ius commercii — օրինական պայմանագրեր կնքելու և որպես Հռոմի քաղաքացի սեփականություն ունենալու իրավունք

4․ Հակիրճ ներկայացրե՛ք Հին աշխարհում ստեղծված համաշխարհային կրոնները․

Հեթանոսություն․

 Արամազդը՝ աստվածների հայրը, երկնքի ու երկրի արարիչը, լիություն, բարություն և արիություն պարգևողը,

 Անահիտը՝ արգասավորության, պտղաբերության մայր դիցուհին,

 Վահագնը՝ պատերազմի, քաջության և հաղթանակի աստվածը

 Աստղիկը՝ սիրո և գեղեցկության, երկնային լույսի և ջրի դիցուհին էր

Արեգակի, կրակի ու լույսի, մաքրության ու ճշմարտության աստվածը Արեգ-

Միհրն է:

ԵՎ ԱՅԼՆ։

Իրադրությունը պատերազմի վերսկսման պայմաններում

1. Պատմել հայկական կորպուսի , արևմտահայ դիվիզիայի մասին:

1917 թ. նոյեմբերի 16–ի հրամանով Կովկասյան ճակատում ստեղծվելու էր Հայկական
կորպուսը: Հրամանատար հաստատվեց գեներալ Թովմաս Նազարբեկյանը, իսկ կոմիսար՝ Դրոն: Կորպուսը բաղկացած էր երկու դիվիզիայից, յուրաքանչյուրում կար 4 գունդ: Հայկական կորպուսի զորամիավորների համալրման գլխավոր վայր դարձավ Երևանի նահանգը: Արևմտահայերից ձևավորվեց հայկական մյուս խոշոր զորամիավորը՝ դիվիզիան, որի հրամանատար նշանակվեց Անդրանիկ Օզանյանը:
Նրան շնորհվեց գեներալ–մայորի աստիճան: Հայկական այս դիվիզիան շուտով վերածվեց ավելի մեծ զորամիավորման և կոչվեց հատուկ հավաքական ջոկատ:

2. Նկարագրել Արամ Մանուկյանին, որպես քաղաքական գործիչ:

Հայոց ազգային խորհուրդը 1917 թ. դեկտեմբերի վերջերին Թիֆլիսից Երևան գործուղեց Արամ Մանուկյանին՝ օժտելով նրան արտակարգ լիազորություններով:
Արամի առաջնահերթ խնդիրն էր կարգուկանոն հաստատել նահանգում և աջակցել
ազգային զորամասերի կազմավորմանը: Ես կարծում եմ, որ Արամ Մանուկյանը վստահված և պատասխանատու անձ էր, եթե նրան այդպիսի բան էին վստահել:

3. Վերլուծել Այսրկովկասում իշխանության համար մղվող պայքարը:

Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո պայքար էր գնում իշխանության համար և, քանի որ վրացիների ու թաթարների շահերը համընկնում էին նրանք կազմեցին դաշինք և փորձում էին անել ամեն բան, որպեսզի հայերը իրենց հողում չստեղծեն ընդարձակ և անկախ Հայաստան: Սակայն նրանք բախվեցին և՛ հայ ազգային ուժերին հետ, և՛ հայ բոլշևիկ Ս. Շահումյանի հետ: Շահումյանը և նրա կողմնակիցները խնդիր էին դրել գրավելու իշխանությունը նաև երկրամասի կենտրոն Թիֆլիսում: Ս. Շահումյանի գլխավորությամբ ստեղծված խորհրդային իշխանությունը հայտնի
էր նաև Բաքվի կոմունա անունով: Բաքվի Հայոց ազգային խորհրդի ջանքերով ստեծվել էր Հայկական կորպուսի 15–հազարանոց զինուժ: Երկաթուղու շրջափակման
պատճառով այն միավորվեց կոմունայի զորքի հետ՝ կազմելով նրա մեծ մասը: Հայկական զորամասերի շնորհիվ էր, որ թուրքերը մինչև 1918 թ. սեպտեմբերի կեսերը չէին կարողանում գրավել Բաքուն:

4. Պատմել Անդրկովկասի Ժողովրդավարական Դաշնային Հանրապետության ստեղծման ընթացքի մասին:

Անդրկովկասի Սեյմը չէր ճանաչել Բրեստ–Լիտովսկի հաշտության պայմանագիրը, այդ պատճառով որոշեց Թուրքիայի հետ առանձին հաշտության բանակցություններ վարել: Թուրքերը պահանջում էին՝ ճանաչել Բրեստ–Լիտովսկի պայմանագիրը և անկախ հռչակել Անդրկովկասը: Այդ իրավիճակում Սեյմն ընդհատեց բանակցությունները և ապրիլի1–ին երկրամասը հայտարարեց ռազմական դրության
մեջ: Փաստացի դա նշանակում էր պատերազմի հայտարարում Թուրքիային: Ռազմաքաղաքական այդ դժվարին վիճակում Ալեքսանդրապոլում 1918 թ. ապրիլի
6–8–ը տեղի ունեցավ հայ ազգային–քաղաքական կազմակերպությունների խորհրդակցություն: Մասնակիցների մեծամասնությունը հանդես եկավ Անդրկովկասն
անհապաղ անկախ հռչակելու թուրքական պահանջի դեմ: Որոշվեց ուժերը համախմբել ճակատը պահելու համար: Սակայն Սեյմը, ի դեմս վրաց–թաթարական
մեծամասնության, 1918 թ. ապրիլի 9–ին հայտարարեց Ռուսաստանից երկրամասի անջատման ու անկախության հռչակման մասին: Ստեղծվեց Անդրկովկասի Ժողովրդավարական Դաշնային Հանրապետությունը (ԱԺԴՀ):

Առաջադրանք 1

Կրթությունը և գիտությունը XIX դարի երկրորդ կեսին, XX դարի սկզբին\

Յուրաքանչյուր անհատին ներկայացնելիս

ա.նկարագրել. ժամանակարջանը, անցած ճանապարհը

Զիգմունդ Ֆրոյդ

Զիգմունդ Ֆրոյդ իսկական անունը ՝ Սիգիզմունդ Շլոմո ծնվել է Մայիսի 6, 1856 թ ավստրո-հունգարական փոքրիկ ֆրայբերգ քաղաքում ժամանակակից Չեխիայի տարածքում ։ Երբ նա չորս տարեկան էր, նրա ընտանիքը ֆինանսական խնդիրների պատճառով տեղափոխվում է Վիենա։ Այնտեղ ապագա հանրաճանաչ գիտնականը ապրում է շուրջ 80 տարի։ Ընտանիքի 8 երեխաներից միայն նա էր աչքի ընկնում իր յուրահատուկ ընդունակություններով և ուսման հանդեպ ծարավով։ Այդ իսկ պատճառով ծնողները ձգտում էին ստեղծել նրա համար առավելագույնս լավ պայմաններ, որպեսզի վերջինս կարողանար ամբողջովին տրվել ուսմանը։

բ. հիմնավորել հաջողությունների նորարաության կարևորումը տվյալ ժամանակարջանի համար, համադրել այդ նորարարության զարգացումը արդի շրջանում

Գերազանց ավարտելով գիմնազիան նա 17 տարեկանում ընդունվում է Վիեննայի հանրահռչակ համալսարանը։ Նա հիշում է, որ մանուկ հասակում նա ուզում էր դառնալ զինվորական կամ գեներալ, բայց քանի որ նա հրեա էր, իսկ հրեաների իրավունքները սահմանափակ էին, նա դառնում է բժիշկ։ Նրա համար յուրահատուկ հետաքրքրություն էին ներկայացնում բնական գիտությունները. հայտնագործությունները, որոնք 19-րդ դարի կեսերին մեծ հեղափոխություն կատարեցին գիտական ասպարեզում՝ գցելով օրգանիզմի և կենդանի բնության մասին գիտելիքների հիմքը։ֆրոյդը մահացել է սեպտեմբերի 23, 1939 թ 83 տարեկան հասակում։

Այդ ժամանակի հայտնագործություններից՝ էներգիայի պահպանման օրենքից և Չարլզ Դարվինի էվոլյուցիոն ուսմունքից, Ֆրոյդը համոզվում էր նրանում որ գիտական իմացությունը դա երևույթի պատճառականության իմացությունն է՝ փորձի խիստ հսկողության տակ։ Օրգանիզմը նա պատկերացնում էր որպես էներգիայով լիցքավորված մի ապարատ, որը լիցքաթափվում է կամ նորմալ կամ ախտաբանական հակազդումներով։ Ֆրոյդի վրա մեծ ազդեցություն թողեց իր ուսուցման ընթացքում հայտնի հոգեբան Էռնեստ Բրյուկեն, որը առաջ քաշեց այն գաղափարը, որ բոլոր կենդանի օրգանիզմները իրենցից ներկայացնում են դինամիկ էներգետիկ համակարգ, որոնք ենթարկվում են ֆիզիկական համակարգին։ Ֆրոյդը այս գաղափարին շատ լուրջ մոտեցում ցույց տվեց և հետագայում հիմնվելով դրա վրա՝ զարգացրեց հոգեկանի գործընթացների մասին իր տեսությունը։ Ֆրոյդը ուսանողական տարիներին շատ ակտիվ էր և առաջին ձեռքբերումները հենց այդ ժամանակ եղան, երբ նա հայտնաբերեց, որ կոկաինը կարող է օգտագործվել մի շարք հիվանդությունների բուժման համար։ 1881 թվականին Ֆրոյդը ավարտեց համալսարանը և գործի անցավ Գլխուղեղի կենսաբանության ինստիտուտում և սկսեց զբաղվել հասուն մարդու և սաղմի գլխուղեղների համեմետական ուսումնասիրություններով։

Շատ կարճ ժամանակահատվածում Փարիզի Սալպետրիեռ հիվանդանոցում նյարդաբանից դառնում է հոգեթերապևտ։ 1886 թվականին Ֆրոյդը ամուսնանում է Մարտա Բեյնարսի հետ։ Նրանք երեք տղա և երեք աղջիկ են ունենում, նրա փոքր աղջիկը՝ Աննա Ֆրոյդը, գնում է իր հոր հետքերով և դառնում մանկական հոգեվերլուծության առաջավոր ներկայացուցիչներից մեկը։ 1880-ական թվականներին Ֆրոյդը համագործակցում է հայտնի բժիշկ Յոզեֆ Բրեյերի հետ։ Նրանք համատեղ զբաղվում էին հիսթերիայի պատճառների հոգեբանական ուսումնասիրությամբ և այդ հիվանդության հոգեթերապևտիկ մեթոդների հետազոտությամբ։ Նրանց համատեղ աշխատանքի արդյունքը 1895 թվականին տպագրված «Հիսթերիայի հետազոտություն» գիրքն է, որտեղ նրանք հայտնաբերեցին, որ հիսթերիկ նախանշանները տրավմատիկ իրադարձությունների մասին ճնշված հիշողություններն են։

գ. ներկայացնել տվյալ անհատի թևավոր խոսքեր դարձած մտքերը

Ֆրոյդն ասել է որ մարդու հոգեկանը հանդես է գալիս երեք տարբեր մակարդակների փոխազդեցություն։ Ֆրոյդը կոչում էր՝ գիտակցություն, նախագիտակցություն և անգիտակցական։

Բովանդակություն

1. Կրթականհամակարգը
2. Պատմագիտությունը
3. Արվեստըև ճարտարապետությունը

Ներածություն

Մինչ նախագծի բովանդակային մասին անցնելը ներկայացնեմ՝ ինչ է մշակույթը, որտեղից են գալիս հայկական մշակույթի ակունքները:

Մշակույթը հասարակության և մարդու զարգացման որոշակի մակարդակ, որն արտահայտվում է մարդկանց գործունեության և կյանքի կազմակերպման ձևերով և տիպերով։ «Մշակույթ» հասկացությունը օգտագործվում է որոշակի պատմական դարաշրջանների, հասարակական-տնտեսական ֆորմացիաների, կոնկրետ հասարակարգերի, ազգությունների, ազգերի, ինչպես նաև կյանքի ու գործունեության առանձնահատուկ եղանակների զարգացման մակարդակը բնութագրելու համար։ Երբեմն «մշակույթ» տերմինը վերագրում են կյանքի զուտ հոգևոր ոլորտին։ Մշակույթը ընդգրկում է ոչ միայն գործունեության առարկայական արդյունքները (արվեստի ստեղծագործություններ, մեքենաներ, տեխնիկա, կացարաններ, իրավունքի և բարոյականության նորմեր և այլն) այլև սուբյեկտիվ՝ մարդկային ուժերն ու ընդունակությունները, որոնք իրականացվում են գործունեության մեջ (գիտելիքներ, ունակություններ, արտադրական և մասնագիտական հմտություններ, աշխարհայայացք և այլն)։ Մշակույթը բաժանվում է նյութական և հոգևորի։ Նյութականը ընդգրկում է ողջ նյութական գործունեությունը և նրա արդյունքները, հոգևոր մշակույթը ընդգրկում է գիտակցությունը, հոգևոր արտադրության ոլորտը (ճանաչողություն, բարոյականություն, դաստիարակություն, հասարակության գիտակցության ձևերը)։

Հայկական մշակույթի ակունքները գալիս են դեռևս հայկական ցեղային միությունների ու պետական կազմավորումների ժամանակներից: Դրանք մեզ ծանոթ են ոչ միայն պահպանված առասպելներից և կրոնական հավատալիքներից, այլև պեղումների նյութերից: Պատմական Հայաստանի տարածքում հայտնաբերվել են բազմաթիվ հնագույն բնակավայրեր, կիկլոպյան ամրոցներ, պեղվել են հարուստ դամբարաններ (Մեծամոր, Լճաշեն, Վանաձոր և այլն):

Հայկական մշակույթը պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններում ունեցել տարբեր ուղղություններ, ենթարկվել է փոփոխությունների, զարգացել:

Աշխատանքում ներկայացնում եմ  Հայկական մշակույթը 19-20-րդ դարի սկզբին՝ խոսելով կրթական համակարգի, պատմագրության և արվեստի ու ճարտարապետության մասին:

Հայ մշակույթը 19 -րդ դարում մեծ վերելք ապրեց:

Այս հանգամանքը պայմանավորված էր նրանով, որ ԱրեւելյանՀայաստանը միացվեց Ռուսաստանին, որտեղ կային բարենպաստ պայմաններ հայ ժողովրդի տնտեսական ու մշակութային առաջընթացի համար: Միաժամանակ հայ մշակույթը  շարունակեց իր վերելքը նաև գաղթօջախներում:

Հայմշակույթի խոշոր կենտրոններն էին Թիֆլիսը, Բաքուն, Նոր Նախիջևանը, Մոսկվան, Կ.Պոլիսը, Վենետիկը և այլն: Վենետիկում եւ Վիեննայում հաստատված Մխիթարյան միաբանության անդամները շարունակեցին իրենց բեղունգիտակրթական ու մշակութաստեղծ գործունեությունը:

1. Կրթականհամակարգը

Հայ կրթական գործը որոշակի հաջողություններ ու դժվարություններ ուներ ինչպես Արևելյան, այնպես էլ Արևմտյան Հայաստանում։ Այս շրջանում ևս ուսուցման տարածված տեսակը եկեղեցիներին առընթեր ծխական դպրոցներն էին, որոնք անմխիթար վիճակում էին։ Գյուղերի մեծ մասը դպրոց չուներ։ Ուսուցիչների մեծ մասը թերի միջնակարգ կրթություն ուներ և գտնվում էր նյութական ծանր կացության մեջ։

Ցարական կառավարությունը ռուսացման քաղաքականություն վարելով խոչընդոտում էր կրթության գործին։ Հատկապես 1880–1890-ական թվականներին իշխանությունները բռնությամբ փակեցին հայկական շատ դպրոցներ։ Այդուհանդերձ հասարակական կյանքի ընդհանուր առաջընթացը կատարում էր իր դերը։ Հենց այդ նույն տասնամյակներին հրապարակ եկան բարեգործական և հասարակական այլ կազմակերպություններ, որոնք մեծապես նպաստում էին կրթական գործին։ Հատկանշական է, որ դարի երկրորդ կեսին հիմնվեցին ուսումնակրթական նոր կենտրոններ։ 1874թ. բացվեց Էջմիածնի ճեմարանը, որը իր հիմնադրի՝ Գևորգ IV կաթողիկոսի անունով կոչվեց Գևորգյան ճեմարան։ Կրթական այս կենտրոնը բեղուն գործունեություն ունեցավ և տվեց մշակույթի, մանկավարժության շատ նշանավոր գործիչներ։ Կոստանդնուպոլսում բացվեց Կեդրոնական, Վանում՝ Երեմյան վարժարանները, Նոր Նախիջևանում՝ թեմական, Էրզրումում՝ Սանասարյան դպրոցները, իսկ Երևանում՝ գիմնազիա։ Թիֆլիսում, Երևանում, Բաքվում, Ախալցխայում, Ալեքսանդրապոլում և այլ տեղերում բացվեցին իգական դպրոցներ։ Կրթական-լուսավորական իրենց առաքելությունները լավագույնս իրականացնում էին դարի առաջին կեսին հիմնված Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանը և Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը։ 90-ական թվականների կեսերին երկրամասի դպրոցներում սովորում էին 30 հազարից ավելի հայ աշակերտներ։

Հայկական դպրոցներ են հիմնվում նաև Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի, Բուլղարիայի և այլ երկրների հայկական գաղութներում։ Այդ դպրոցներից Մխիթարյանների Փարիզի Մուրադյան և Վենետիկի Ռաֆայելյան վարժարանները 1870թ. Վենետիկում միավորվեցին՝ կազմելով Մուրադ-Ռաֆայելյան վարժարանը։ Այս վարժարանի հեղինակությունը աստիճանաբար այնքան բարձրացավ, որ իտալական կառավարությունը նրան շնորհեց պետական միջնակարգ դպրոցի կարգավիճակ։

Ծխական դպրոցներում դասավանդում էին հիմնականում կրոն և հայոց լեզու, իսկ մյուս ուսումնական օջախներում՝ նաև պատմություն, աշխարհագրություն, թվաբանություն, օտար լեզու, վայելչագրություն, երգեցողություն և այլ առարկաներ։

Բարձր զարգացման հասավ հայ մանկավարժական միտքը: Այդ ոլորտում խոշոր ներդրում ունեցան Խաչատուր Աբովյանը,Ղազարոս Աղայանը, Ռեթեոս Պերպերյանը եւ ուրիշներ:

Մանկավարժական բեղմնավոր աշխատանք են կատարել, դպրոցական ծրագրեր, դասագրքեր կազմել Մ. Մամուրյանը, Պ. Շանշյանը, Ղ. Աղայանը, Ա. Բահաթյանը, Ռ. Պերպերյանը, Ստ. Մալխասյանը և շատ ուրիշներ։

19րդ դ. վերջերին և 20րդ դ. սկզբին ցարական իշխանություններն անօրինակ հալածանքներ սկսեցին հայկական դպրոցների դեմ:

1880ական և 1890ական թթ. կեսերին ցարիզմը ժամանակավորապես փակեց Հայկական եկեղեցու տնօրինությանը հանձնված դպրոցների մեծ մասը:

Միայն հայության բուռն ելույթները ստիպեցին Նիկոլայ II-ին 1905 թ, օգոստոսի 1-ին Հայոց եկեղեցուն վերադարձնել նրանից խլված ունեցվածքը և կրթական գործով զբաղվելու հնարավորությունը, որոնցից նա զրկվել էր 1903 թ. հունիսի 12-ի չարաբաստիկ օրենքով:

2.Պատմագիտությունը

Բարձր զարգացման հասան հայագիտությունն ու պատմագրությունը:  Հայագիտական և պատմագիտական արժեքավոր աշխատություններ հրատարակեցին  Մաղաքիա Օրմանյանը, Քերովբե Պատկանյանը, Ալեքսանդր Երիցյանը, Մկրտիչ Էմինը, Լեոն,  Ղևոնդ Ալիշանը,  Նիկողայոս Ադոնցը  և  ուրիշներ:

Մ. Օրմանյանի հրատարակած բազմաթիվ աշխատություններից են «Հայոց եկեղեցին»,  եռահատոր «Ազգապատումը»: Նա իրավացիորեն գտնում էր,  որ հայոց եկեղեցին ազգային  բնույթ ունի,  և  որ  հայ եկեղեցու  և  ազգի պատմությունը կազմում են միասնություն: Լեոն  հրատարակեց մեծաթիվ արժեքավոր ուսումնասիրություններ:
Ն. Ադոնցի  «Հայաստանը Հուստինիանոսի դարաշրջանում»  մեծարժեք աշխատությունը  համակողմանիորեն ներկայացնում է միջնադարյան Հայաստանը:

Պատմագիտությունը նախապես կրել է նկարագրական բնույթ: XIX դարից սկսվել է սոցիալ-տնտեսական հարցերի ուսումնասիրությունը,  և  պատմագիտությունը դարձել է  հասարակության կյանքը հետազոտող գիտություն: Նրա գլխավոր խնդիրներից  է  հասարակության  ստույգ պատմության ուսումնասիրությունը՝  իր հաջորդականության մեջ: Պատմագիտությունը հենվում է հասարակության զարգացման ընթացքն արտացոլող անցյալի ու ներկայի փաստերի վրա.դրանց հավաքումը,  համակարգումը,  համադրումը և  վերլուծությունը  պատմագիտության  հիմքն է:

Հովսեփ Գաթրճյանն աչքի ընկավ դասական հայերենին նվիրված լեզվաբանական  արժեքավոր հետազոտություններով: Նա նաև առաջինն էր,  որ շարադրեց  և 1849-1852 թթ.  հրատարակեց համաշխարհային պատմության երկհատոր միձեռնարկ: 19-դ.  հայագիտությունն առավել  խոշոր հաջողությունների է հասնում Ֆրանսիայում:  Ասպարեզ են մտնումականավոր գիտնականներ  էդուարդ Դյուլորիեն, Վիկտոր Լանդլուան  և Մարի Բրոսսևն,  ընդ  որում  վերջինս տեղափոխվում է  Ռուսաստան և արդյունավետ  գործունեություն ծավալում Հայոց և վրաց պատմության հետազոտությանու բանասիրության բնագավառում: XIX դ. վերջին փորձեր արվեցին Հայաստանի պատմության ամբողջական

Պատկերը ներկայացնելու  ուղղությամբ:  Ստեփան Պալասանյանի  «Պատմություն Հայոց.  սկզբից մինչև մեր օրերը» աշխատությունը,որն առաջին անգամ լույս  տեսավ 1890 թ,  և երկար  տարիներ  հաջողությամբ  ծառայեց  որպես  ուսումնական ձեռնարկ: Անտոն  Գարադաշյանը  իր քառահատոր  «Քննական պատմություն հայոց»  աշխատությամբ  վերլուծում էր հայոց պատմության ընթացքր՝  վաղնջական ժամանակներից  մինչև 5-րդ  դարի վերջերը նա հայ քննական պատմագիտության հիմնադիրն է: Ականավոր հայագետներ  Բարսեղ Սարգիսյանը և Կարապետ Տեր-Մկրտչյանը  շարադրեցին  միջնադարյան հայ աղանդավորական շարժումներին նվիրված արժեքավոր ուսումնասիրություններ: 20-րդ          դ.  երկրորդ  կեսին հայագիտության  ասպարեզում աչքի ընկնող աշխատանքներ են կատարվում Ռուսաստանում  և Եվրոպայի համալսարանական կենտրոններում:  Հայ միջնադարյան պատմիչների երկերի թարգմանության, հայ  ազգագրության և հավատալիքների հետազոտության առումով նշանակալից էր Լազարյան ճեմարանի  պրոֆեսոր  Մկրտիչ Էմինի դերը:  Նրասաներից՝  Քերովբե  Պատկանյանը արդյունավետ  գործունեություն ծավալեց  Ս. Պետերբուրդի համալսարանում և հանդես եկավ հին շրջանի պատմությանը, լեզվին ու մատենագրությանը նվիրված մեծարժեք  ուսումնասիրություններով: Լազարյան  ճեմարանում Մկրտիչ Էմինի գործը շարունակեց նրա մյուս աշակերտը՝  Գրիգոր Խալաթյանցը:  Իր ամբողջ կյանքում երբեք Հայաստանը չտեսած՝  նրա կերպարի  կերտմանը  նվիրվեց  անվանի բանաստեղծ և  խոշոր Հայագետ-պատմաբան Ղևոնդ Ալիշանը:  Առանձնապես  նշանավոր են միջնադարյան  Հայաստանի առանձին նահանգներին («Շիրակ», «Այրարատ», «Սիսական») վերաբերող  նրա բազմահատոր  աշխատությունները: Կյանքի  վերջին տարիներին Ալիշանը  հրատարակության  պատրաստեց  «Հայապատում» երկհատոր  ծավալուն աշխատությունը,  որը  խոշոր ներդրում է Հայ միջնադարյան պատմագրության  հետազոտության  բնագավառում:

20-րդ        դ. սկզբին   հայ պատմագիտությունը հասավ նոր հաջողությունների.  ստեղծվեցին տեսական բարձր մակարդակով ու  վերլուծական ուղղվածությամբ  աչքի ընկնող բազմաթիվ աշխատություններ: Միջնադարյան Հայաստանի պատմությանն ու հայ բանասիրությանը նվիրված կոթողային աշխատություններ գրեց Ս. Պետերբուրգի  համալսարանի պրոֆեսոր Նիկողայոս Ադոնցը՝  ականավոր կովկասագետ  հայագետ Նիկողայոս Մառի սանը: 1908 թ,  նա ռուսերեն  լույս ընծայեց հայագիտության գլուխգործոցներից  մեկը՝ «Հայաստանը  Հուստինիանոսի դարաշրջանում»  աշխատությունը: Այդհիմնարար հետազոտության մեջ հեղինակն  անդրադարձել է  Հայաստանում ավատատիրության պատմության հիմնահարցերին, երկրի պատմական  աշխարհագրությանր, հայ -բյուզանդական հարաբերություններին  1920 թ. հետո Ադոնցն ապրում  և ստեղծագործում էր  Լոնդոնում,  Փարիզում,  ապա  Բրյուսելում:  Իր աշխատությունները տպագրել է միջազգային հեղինակավոր հանդեսներում:

Լեոն (Առաքել Բաբախանյան)  թողել է պատմագիտական,  գրականագիտական և  հրապարակախոսական  մեծածավալ ժառանգություն,  գրել է  նաև  գեղարվեստական արժեքավոր գործեր:  Պատմաբանը  անդրադարձել է 20-րդ դ. Հայ հասարակական- քաղաքական պատմությանը,  բազմիցս  մեկնաբանել է  (որոշ դեպքերում նաև  սխալ դիրքերից) հայկական հարցը, հեղինակել է  հայ  մշակույթի  պատմությունը  լուսաբանող մի  շարք  աշխատություններ: 20-րդ դ. սկզբին  նա ծրագրել էր շարադրել  Հայաստանի ամբողջական  պատմությունր, սակայն  չհասցրեց լիովին իրականացնել  իր մտահղացումր: Կենդանության  տարիներին  Լեոն տպագրեց իր  «Հայոց պատմություն»  կոթողային աշխատության միայն առաջին  հատորը,  իսկ հաջորդ   երկու հատորները  լույս տեսան նրա մահից հետո 1912-1927 թթ. հրատարակվում է Կ. Պոլսի նախկինպատրիարք  Մաղաքիա Օրմանյանի «Ազգապատում»  եռահատոր  աշխատությունը,  որը ներկայացնում է Հայոց եկեղեցու պատմությունը սկզբից  մինչև  20-րդ դ.  սկզբները:  Եկեղեցու պատմությունը դիտարկելով որպես հայոց պատմության առանցք՝ գիտնականը  հանգամանորեն լուսաբանել է  կաթողիկոսական  աթոռների, աղանդավորական  շարժումների, քաղաքական կարևոր անցուդարձերի պատմությունը:

Դարասկզբին  իր գիտական  գործունեությամբ աչքի ընկավ  նաև Գարեգին  Հովսեփյանը,  որը մի շարք աշխատություններ նվիրեց  հայ միջնադարյան մշակույթի,  հատկապես  մանրանկարչության,  գրչության արվեստի,  հնագրության, ճարտարապետության  և  շինարարական  արվեստի հետազոտությանը: Ավելի ուշ լույս տեսավ գիտնականի  գլուխգործոցը՝ «Խաղբակյանք  կամ  Պռոշյանք հայոց պատմության մեջ»  եռահատոր  աշխատությունը:

3.Արվեստ և ճարտարապետոթյուն

Արվեստն ու ճարտարապետությունը հայոց մշակույթում նույնպես զարգացման մեծ վերելք են ունեցել նշված դարաշրջանում: Սկսեմ արվեստի ճյուղերից:

Երաժշտություն. 19-րդ դարի երկրորդ կեսը շրջադարձային եղավ նաև երաժշտության համար։ Հայրենասեր շատ մտավորականներ զբաղվեցին երաժշտությամբ, կազմվեցին երգարաններ, երգչախմբեր, սկսեցին մշակվել ժողովրդական երգերը։
Երաժշտության բնագավառում հռչակվեցին հատկապես Տիգրան Չուխաջյանը, Քրիստափոր Կարա-Մուրզան, Մակար Եկմալյանը։ Տ. Չուխաջյանը «Արշակ Երկրորդ» օպերայով (1868թ.) հիմք դրեց հայկական օպերային արվեստին։ Եկմալյանը և Կարա-Մուրզան ձայնագրել ու մշակել են հարյուրավոր ժողովրդական երգեր։
Հանճարեղ երգահան Կոմիտասը գրի առավ հազարավոր ժողովրդական երգեր, մշակեց, մաքրեց օտարամուտ տարրերից և վերստին վերադարձրեց ժողովրդին որպես երաժշտական գոհարներ։ Դրանցից են «Կալի երգը», «Հոյ արա, եզո», «Գարուն ա», «Կռունկ» և մյուս ստեղծագործությունները։ Նա, համերգներով ու դասախոսություններով հանդես գալով Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Շվեյցարիայի և այլ երկրների տարբեր քաղաքներում, ներկայացրեց հայ երաժշտական արվեստը, ապացուցեց նրա ինքնուրույնությունն ու ինքնատիպությունը։

Թատրոն. 19-րդ դարի երկրորդ կեսին թատերական կյանքում մեծ փոփոխություններ կատարվեցին, այն սիրողական մակարդակից վերաճելով դարձավ արվեստի մասնագիտացված մի ճյուղ։ Կազմակերպվեցին դերասանական մշտական խմբեր, հանդես եկավ տաղանդավոր դերասանների մի ամբողջ սերունդ։ Փոխայցելություն ու համագործակցություն ստեղծվեց արևելահայ ու արևմտահայ նշանավոր թատերական խմբերի միջև։ Ձևավորվեցին դրամատիկական արվեստ սիրողների մի շարք ընկերություններ։

Կ.Պոլսում 1868թ. Հակոբ Վարդովյանը հիմնում է թատերախումբ և ներկայացումներ տալիս հայերեն ու թուրքերեն լեզուներով։ Նա իրավամբ համարվում է ինչպես հայ, այնպես էլ թուրքական թատրոնի հիմնադիրը։ Թատերական արվեստում փայլեց Պետրոս Ադամյանը։ Նա 1879թ. Կ.Պոլսից մեկնեց Ռուսաստան, հանդես եկավ Թիֆլիսի, Մոսկվայի, Պետերբուրգի, Նոր Նախիջևանի և մի շարք այլ քաղաքների բեմերում և շեքսպիրյան դերերով մեծ հռչակ ձեռք բերեց։
Իրենց դերասանական գործունեությամբ փառաբանվեցին նաև Գևորգ Չմշկյանը, Հովհաննես Աբելյանը, Սիրանույշը և շատ ուրիշներ։

Կերպարվեստ.Այս շրջանում հայ կերպարվեստը նույնպես ծաղկում ապրեց։ Այդ հաջողությունների համար պարտական ենք մի խումբ ստեղծագործողների, որոնց մեջ առանձնակի տեղ է գրավում Հովհաննես Այվազովսկին։ Նա դարձավ ժամանակի անզուգական ծովանկարիչներից մեկը։ Այվազովսկու ստեղծագործություններում որոշակի տեղ է հատկացված նաև հայկական թեմաներին («Արարատ», «Սևանա լիճը», «Հայերի ջարդը Տրապիզոնում 1895թ.» և այլն)։
Այդ տասնամյակներում են ստեղծագործել դիմանկարիչ Հակոբ Հովնաթանյանը, բնանկարիչ Գևորգ Բաշինջաղյանը, Ստեփան Ներսիսյանը, Վարդգես Սուրենյանցը, Փանոս Թերլեմեզյանը, Եղիշե Թադևոսյանը, Սեդրակ Առաքելյանը, նշանավոր քանդակագործներ Հակոբ Գյուրջյանը, Անդրեաս Տեր-Մարուքյանը։ Վերջինս Փարիզում կերտել է Խ. Աբովյանի արձանը, որն այժմ դրված է գրողի ծննդավայրում։

Ճարտարապետություն. 19-րդ դարի վերջերին և 20-րդ դարի սկզբներին, տնտեսական կյանքի զարգացման հետ, Անդրկովկասում, այդ թվում և Հայաստանում աշխուժանում է քաղաքաշինությունը։ Սկսվում են քաղաքների բարեկարգման և կառուցապատման աշխատանքները։ Միաժամանակ ծավալվում է վարչական, ուսումնական շենքերի, առանձնատների շինարարությունը։ Հրապարակ են գալիս մի շարք հայ ճարտարապետներ, որոնց նախագծերով կառուցված շենքերը զարդարում են Անդրկովկասի քաղաքները։
Արևմտյան Հայաստանում ճարտարապետության զարգացման համար պայմաններն անբավարար էին։ Սակայն Կ.Պոլսում շարունակում էին գործել Պալյան ճարտարապետական նշանավոր գերդաստանի ժառանգները։ Նրանց նախագծերով կառուցվում էին տարբեր բնույթի շենքեր, որոնք աչքի էին ընկնում իրենց բարձր արվեստով։
Այսպիսով 19-րդ դարի երկրորդ կեսին և 20-րդ դարի առաջին տասնամյակներին հայկական մշակույթն իր բոլոր ճյուղերով ու դրսևորումներով վիթխարի զարգացում ապրեց։

Այսպիոսով, ամփոփելով աշխատանքը, վստահ կարող եմ ասել, որ 19-20-րդ դարերը բեղումնավոր են եղել Հայ մշակույթի զարգացման գործում: Զուգահեռաբար զարգացել են ինչպես կրթությունը, գիտությունն ու պատմագրությունը, այնպես էլ արվեստն իր տարբեր ճյուղերով: Հայ մշակույթը տարածվել է Հայաստանի սահմաններից դուրս:

Օգտագործել եմ հետևյալ կայքերը.

http://hogwarts-ddnt.blogspot.am/2015/02/19-20.html

http://akunq.net/am/?p=44020

http://armeniabusiness.am/hy/arvest

http://mfa.am/hy/armenia-culture/

1. Ներկայացնել Սան-Ստեֆանոյի պայմանագիրը և Հայկական հարցը Ներկայացնել Հայկական հարցը Բեռլինի Վեհաժողովում:

Սան-Ստեֆանոյի պայմանագիր, Ռուսաստանի և Օսմանյան կայսրության միջև 1878թ. փետրվարի 19 (մարտի 3-ին) Կոստանդնուպոլսի արվարձան՝ Սան-Ստեֆանոյում կնքված նախնական հաշտութան պայմանագիր է, որով ավարտվեց 1877-78թթ. ռուս-թուրքական պատերազմը։ Մեծ նշանակություն է ունեցել բալկանյան ժողովուրդների թուրքական լծից ազատագրման և Հայկական հարցի միջազգային դիվանագիտության ասպարեզում հայտնվելու գործում։ Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրի դրույթները վերանայվել են Բեռլինի կոնգրեսի արդյունքում ընդունված փաստաթղթում։

2. Ներկայացնել Հայկական հարցը Բեռլինի Վեհաժողովում:

Բեռլինի վեհաժողովը տեղի է ունեցել 1878 թ-ի հունիսի 13-ից հուլիսի 13-ը, որտեղ առաջին անգամ միջազգային դիվանագիտության խնդիր է դարձել Հայկական հարցը՝ որպես Արևելյան հարցի բաղկացուցիչ մաս։ Բեռլինի պայմանագրում հայերին էր վերաբերում 61-րդ հոդվածը.՝

3. Ներկայացնել Խրիմյան Հայրիկի դերը Բեռլինի վեհաժողովում, հերքել, կամ հիմնավորել նրա խոսքերի արդիական լինելը:

Մկրտիչ Խրիմյանը մասնակցում է Բեռլինի վեհաժողովին որպես Օսմանյան կայսրությունում հայ ժողովրդի ներկայացուցիչ։ Խրիմյանը կոնգրես է ներկայացնում Գրիգոր Օտյանի կազմած Հայաստանի «Ինքնավարության ծրագիրը», որի հաստատվելու դեպքում ճանաչվելու էր Հայաստանի անկախությունը Օսմանյան կայսրությունում։ 

4. Պատմել «Մայիսյան բարենորոգումների ծրագրի» իրականացման մասին:

Ծրագիրը կազմել էին ըստ Բեռլինի 1878 թվականի կոնգրեսի 61-րդ հոդվածի Կոստանդնուպոլսում Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի դեսպանները ու ներկայացրել սուլթանի կառավարությանը 1895 թվականի մայիսի 11-ին։ Նախագիծը նախատեսում էր հայաբնակ վեց վիլայեթներում, կենտրոնական իշխանության ամրապնդում, հասարակական կյանքի զարգացում, արտադրության և տնտեսության կարգավորում, ինչպես նաև քրիստոնյաներին պաշտպանություն քուրդ ցեղապետերի կամայականություններից։

5. Ներկայացնել հայ ազգային կուսակցություններից մեկի գործունեությունը, գնահատել այն:

Հայ հեղափոխական դաշնակցություն։ 1890թ․ Թիֆլիսում ստեղծվեց նոր կուսակցություն։ Կուսակցության հիմնադիրներն էին՝ Քրիստափոր Միքայելյանը, Ստեփան Զորյանը, Սիմոն Զավարյանը և այլոք։ Դաշնակցականները հրատարակում էին Դրոշակ թերթը։ 1892թ․ Թիֆլիսում հրավիրված առաջին ժողովը վերանվանվեց Հայ հեղափոխական դաշանակցություն։ 1896թ․ 30 հայ երիտասարդ ներխուժեց Կ․ Պոլսի Օտտոմանյան բանկը, պահանջելով գործադրել 61-րդ հոդվածը, եթե չանեին դա նրանք ամբողջ բանկը կպայթեցնեին։ Կուսաքցության կարգախոսն և երդումն է <<Մահ կամ ազատություն>>։ Տվյալ ժամանակվա համար ճիշտ ընտված քաղաքականություն, սակայն հետագայում հավատալով երիտթուրքերին սխալվեցին։

6. Պատմել 1904թ.-ի Սասունի ապստամբության մասին:

Ապստամբությունը նախատեսվում էր 1905թ․ ամռանը Սասունում և Վասպուրականում։ Թուրքերը սկսեցին ուժեր կենտրոնացնել Սասունի նկատմամբ, իսկ Արևմտյան Հայաստանում և ամբողջ Անդրկովկասում սկսեցին Սասունին օգնել։ Ուղղարկված հայդուկային խմբերից՝ Թորգոմի ձիավոր խմբին է հաջողվում հասնել նշանակման վայր 1903թ․ ամռանը։ Անդրանիկի գլխավարությամբ Սասունի հայտնի Գելիեգուզան գյուղում ստեղծվում է ինքնապաշտպանություն։ 1904թ․ գարնանը թուրքական 10 հազարանոց զորքը դուրս է գալիս Սասունի դեմ, իսկ 200 փորձված հայդուկներ և 1000 զինված Սասունցիներ դիմագրավում են նրանց։ Թշնամին ասում է, որ վայր դնեն զենքերը, իսկ Անդրանիկն և Հրայրը պատասխանում են, որ զենքերը վայր կդնեն Մայիսյան բարենորոգումների ծրագրի իրականացման դեպքում, բայց նրանք վերսկսում են հարձակումը։ Ապրիլի 13-ին զոհվում է Հրայրը։ Ապրիլի 22-ին Թուրքերը կարողանում են գրավել Գելիեգուզանը։ Պատերազմը ավարտվեց պարտությամբ։

7. Պատմել Մշո Ս.Առաքելոց վանքի կռվի մասին:

1890-ական թ․ արևմտահայությունը հուսահատ էր։ Անդրանիկը և Գևորգ Չավուշը իրենց վրեժխնդրական քայլերով ոգևորում էին նրանց։ Աղբյուր Սերոբին սպանած Բշարե Խալիլին պատժելը բարձրացրեց Չավուշի, Անդրանիկի և այլոց հեղինակությունը։ 1901թ․ նոյեմբերի 3-ին Անդրանիկը 37 հայդուկների և 20 զինված գյուղացիների հետ մտնում է Ս․Առաքելոց վանքը և այն վերածում ինքնապաշտպանական ամրոցի։ Թուրքական զորքերը շրջապատում են վանքը և սկսվում է պայքարը։ Բիթլիսի նահանգապետը սկսում է բանակցություններ։ Հայերը պահանջում են ներում շնորհել բանտարկյալներին, հայերին վերադարձնեն զավթաց հողերը։ Բայց պայմաններից միայն առաջինն է հաստատվում և այդպիսով վերսկսվում են մարտերը։ Հայերի զինամթերքը սպառվում է և նրանք նոյեմբերի 27-ին, երբ արդեն ձյուն էր եկել, սպիտակ սավաններով աննկատ լքում են վանքը։

8. Ներկայացնել մեկ ֆիդայական շարժման ներկայացուցչի, կարևորել, կամ հերքել հայդուկային շարժման գործունեությունը։

Հրայր Դժոխք,Ծնվել է 1864, Օսմանյան կայսրությունում։

Հրայր Դժոխքի իրական անուն-ազգանունն էր Արմենակ Ղազարյան. Հրայրը գիշեր ու ցերեկ շարունակում էր շրջել Հայաստանի գավառներով և հսկել իր հիմնած հայդուկային խմբերի աշխատանքները։ Նրան գրեթե ոչ-ոք չէր կարողանում տեսնել։ Նրա այցելության մասին իմանում էին միայն իր գալուց հետո։ Դրա պատճառով էլ ժողովրդի շրջանում նա ստացել էր նաև Ուրվական մականունը։

1890 թվականից մասնակցել է հայ ազատագրական շարժումներին։ 1891-1894 թվականներին Սասունի ինքնապաշտպանական մարտերի ղեկավարներից էր։ Նրա ցուցումներով էր կռվում Գևորգ Չաուշը: Աչքի է ընկել Տալվորիկի կռվում (1893), որտեղ ապահովել է հայերի փայլուն հաղթանակը։

1893 թվականին Հնչակյան կուսակցության անդամ էր։ Նրա գործընկերներն էին հանրահայտ հնչակյաններ Մեծն Մուրադը (Համբարձում Պոյաճյան) և Միհրան Տամատյանը։ Հրայրը հնչակյան կուսակցության հիմնադիրն էր Սասունում և Տարոնում[3]:

1895 թ. Հրայր Դժոխքը Կարսում էր: Այստեղ նա կամավորներ հավաքագրեց ու նրանց նախապատրաստեց լեռնային, պարտիզանական պայքարի: Մարզումները երկար չտևեցին: Աշնանը Հրայրի ջոկատը հատեց ռուս-թուրքական սահմանն ու երկու մասի բաժանվելով՝ հաստատվեց Սասունում և Խնուսում:

1896 թ. թուրքական իշխանությունները Բասենի Իշխնու գյուղում ձերբակալեցին Հրայր Դժոխքին ու Թաթուլին և տարան Կարինի բանտ: Իշխանությունները երկու ընկերներին մեղադրեցին խռովություն հրահրելու, ապստամբություն կազմակերպելու մեջ: Հրայրի մեղադրանքն ապացուցել չկարողացան, և նա ազատ արձակվեց, իսկ Թաթուլը կախաղան հանվեց։

Հայդուկապետի վերջին մարտերը…

Ղզլաղաճում Հրայրը  ձեռնամուխ է եղել ընդհանուր ապստամբության կազմակերպմանը։ 1904 թվականին մասնակցել է Սասունի ինքնապաշտպանական կռիվներին։ 1904 թվականի ապրիլի 13-ին, երբ թուրքերի գերակշիռ ուժերը հարձակվել են Գելիգուզանի ուղղությամբ, Հրայրն ընկերներով փորձել է փակել նրանց ճանապարհը։

Կռվում Հրայրը նկատում է, որ Սեպուհը վիրվավորվել է և նետվում է վերջինիս օգնության։ Սեպուհը փորձում է համոզել Հրայրին, որ վերադառնա, բայց Հրայրը Սեպուհին ծանր դրության մեջ միայնակ չի թողնում։ Հրայրն ի պատասխան ասում է. «Կամ կսպանվիմ, կամ քեզ էլ ազատելուց հետս կտանեմ»: Նա կարողանում է Սեպուհին դուրս հանել մարտադաշտից, բայց մահացու վիրվավորվում է ճակատից և ընկնում մարտի դաշտում։

Օգնության հասած Անդրանիկի զինվորները Հրայրին և մյուս զոհվածներին թաղել են Գելիեգուզանում՝ Սուրբ Կարմրավոր եկեղեցու բակում` Աղբյուր Սերոբի կողքին…

• Ներկայացրու 19-րդ  դարի կարևորագույն ուսումնական հաստատությունների մասին/Լազարյան ճեմարան,Ներսիսյան դպրոց, ընտրիր մեկը, մանրամասն ներկայացրու/

Հիմնադրվել է 1815 թվականին Մոսկվայում, մեծահարուստ Լազարյանների նախաձեռնությամբ և միջոցներով։ Սկզբում եղել է տարրական տիպի մասնավոր դպրոց և կոչվել է Հայկական Լազարյան (Ղազարյան) ուսումնարան։ Սովորել են միայն Լազարյան որդեգիրները։ 1820-ական թվականներին ուսումնական ծրագրով համապատասխանել է ռուսական գիմնազիաների մակարդակին։ Հանրակրթական առարկաների հետ դասավանդվել են ռուսերեն, հայերեն, լատիներեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, պարսկերեն, թուրքերեն, արաբերեն։ Ընդունվել են տարբեր ազգերի 10-14 տարեկան երեխաներ, հիմնականում հայեր և ռուսներ։ Դիմորդներ է պատրաստել համալսարան ընդունվելու համար, ինչպես նաև պաշտոնյաներ և հայկական դպրոցների ուսուցիչներ։

• Պատմիր հայրենիքում և հայրենիքից դուրս հայ տպագրության, առաջին տրագրված ամսագրի մասին. ինչ թեմայով կցանկանայիր ստեղծել քո ամսագիրը:

Հայերի ամենավաղ առնչությունը տպագրական արվեստի հետ վերաբերում է 14-րդ դարը, երբ վենետիկցի հայազգի նավապետ Անտոն Հայը (Հայկազունը) ի թիվս այլոց (Մարկո Պոլո և ուրիշներ) Չինաստանից Եվրոպա բերեց շարժական տառերով գիրք տպագրելու չինական «գաղտնիքը», որը նախադրյալ եղավ 1440-ական թվականներին եվրոպական տպագրության սկզբնավորման: 15-րդ դարում և հաջորդ երկուսուկես հարյուրամյակի ընթացքում Հայաստանում տպագրություն հիմնելը հնարավոր չէր՝ քաղաքական տարափոխիկ պայմանների, ավերածության և եվրոպական մշակութային կենտրոնների հետ անհրաժեշտ մերձավոր կապեր չլինելու պատճառով։

Ես կցանակնայի իմ ամսագիրը ստեղծել այս թեմայով՝ Ես Հարրի Փոթերի աշխարհում

• Պատմիր Մխիթարյան վարժարանի սան Միքայել Չամչյանի գործունեության մասին:

Ծնվել է Կոստանդնուպոլսում։ Նախնական կրթությունը ստացել է Կոստանդնուպոլսում, ապա՝ Սուրբ Ղազար կղզու Մխիթարյան վարժարանում։ Տիրապետել է հունարենին, լատիներենին, իտալերենին, ֆրանսերենին, գերմաներենին, եբրայերենին, ասորերենին, սանսկրիտին, պարսկերենին, թուրքերենին։ 1762 թվականից եղել է Վենետիկի Մխիթարյան միաբանության անդամ։ 1769 թվականին օծվել է վարդապետ և նշանակվել Բասրայի և Բաղդադի հայ կաթոլիկ համայնքի հոգևոր առաջնորդ։ 1776-1789 թվականներին վարել է Սբ. Ղազարի, 1789-1791 թվականներին՝ Տրանսիլվանիայի Եղիսաբեթուպոլիս քաղաքի հայկական վարժարանների վերատեսչի, 1795-1823 թվականներին՝ Կոստանդնուպոլսի Մխիթարյան միաբանության մեծավորի պաշտոնները, եղել միաբանության վարչական մարմնի խորհրդական։ 1779 թվականին հրատարակել է «Քերականութիւն Հայկազեան լեզուի» աշխատությունը, որը 1801-1859 թվականներին վերահրատարակվել է 15 անգամ և շուրջ 100 տարի օգտագործվել՝ որպես գրաբարի քերականության լավագույն դասագիրք։ Չամչյանի հայագիտական գործունեության մեջ առանձնանում է «Պատմութիւն Հայոց ի սկզբանէ աշխարհի մինչեւ ցամ Տեառն 1784» (3 հատոր, 1784-1786 թվականներին) աշխատությունը։ Մշակել է ժամանակագրություն, փորձել է պարբերացնել հայոց պատմությունը, առաջադրել է պատմության ըմբռնման նոր սկզբունքներ։ «Մեկնութիւն սաղմոսաց» (10 հատոր, 1815-1823 թվականներին) երկասիրությունը հայ մեկնողական գրականության գլուխգործոց է։ Կոստանդնուպոլսի լուսավորչական և կաթոլիկ համայնքների միջև սուր պայքարը հարթելու նպատակով գրել է «Վահան հաւատոյ…» ծավալուն դավանաբանական երկը, որը Հռոմի հավատաքննության գերագույն ատյանի որոշմամբ ճանաչվել է հերետիկոսական և ոչնչացվել (համառոտ տարբերակը հրատարակվել է 1873 թվականին, Կալկաթայում)։ Կոստանդնուպոլսի հայ համայնքները միաբանելու նպատակով՝ բանակցություններ է վարել Կոստանդնուպոլսի հայոց պատրիարքներ Հովհաննես Չամաշրճյանի և Պողոս Գրիգորյանի հետ, հրավիրել է խորհրդակցություններ, պատրաստել «Հրաւէր սիրոյ» հատուկ շրջաբերականը, սակայն նախաձեռնությունը դատապարտել են թե’ Էջմիածինը, թե’ Վատիկանը։

• Արվեստ- Ներկայացրու ժամանակաշրջանի խոշոր նկարիչներից մեկին, ընտրիր իր նկարներիվ մեկը, նշված «Մի կտավի պատմություն» թեմայով, պատմիր մի կտավի մասին:

Վինսենթ վան Գոգ(1889)

Վան Գոգը ստիպված ընդմիջում է կատարում և դադարում է նկարելուց՝ հոգեկան խիստ անկայունության պատճառով, որը տեղի ունեցավ հուլիսի վերջից մինչև օգոստոսի սկիզբը: Սակայն, մեկ ամիս անց, նա կրկին վերադարձավ իր «Ցորենի արտին»: Հեղինակը ևս երկու կրկնօրինակ է ստեղծում, որից մեկն այսօր պահպանվում է Ամստերդամում՝ Վան Գոգի թանգարանում: Դրանցից մեկը (F615) գրեթե նույն չափի է, ինչ բնօրինակը, իսկ մյուսն (F743) ավելի փոքր: Առաջին տարբերակը, հնարավոր է, արվել է մեկ սեանսով՝ դեղինի և շագանակագույնի երանգների ավելացմամբ: Վան Գոգն ընդհանուր կոմպոզիցիան նկարել է ածուխով, որից հետո յուղաներկի բարակ շերտով ներկել է նոճին և երկինքը, իսկ հետո հաստ շերտով ցորյանի արտն ու երկինքը՝ իմպաստոյի տեխնոլոգիայով: Ամպերը նկարելու համար հեղինակն օգտագործել է փայլուն սպիտակ ցինկի օքսիդ՝ կապարային սպիտականերկի փոխարեն, չնայած ցինկի օքսիդի վատ չորացմանը: Գունապնակի մյուս երանգներից Գոգն օգտագործել է կոբալտի կապույտ (կոբալտի ալյումինատ) երկնքի համար, քրոմ-դեղին ցորենի արտի համար, զմրուխտագույն և երկնագույնաթույր Գինեի կանաչաներկ թփուտների և նոճու համար, կակաչների համար՝ կինովար, ինչպես նաև սինթետիկ ուլտրամարին: Սեպտեմբեր ամսին հեղինակը «Նոճիով ցորենի արտի» հուլիսյան և սեպտեմբերյան տարբերակներն ուղարկում է Փարիզ, եղբորը: Երրորդ տարբերակը նվիրում է մորը և քրոջը: Թեոյի այրին հուլիսյան տարբերակը վաճառում է նկարիչ Էմիլ Շուֆֆենեկերին՝ 1900 թվականին: Կոլեկցիոներներ Ալեքսանդր Բերտիեի և Պաուլ Կասիրերի ձեռքով անցնելով՝ 1909 թվականի նոյեմբերին կտավը հայտնվում է լուսանկարիչ Էժեն Դրյուեի պատկերասրահում, որտեղ առաջին անգամ ցուցադրության է ներկայացվում: 1910 թվականին կտավը գնում է բեռլինցի բանկիր Ֆրանց ֆոն Մենդելսոնը, որի ընտանիքում կտավը մնում է մինչև 1952 թվականը, մինչև Ցյուրիխում այն չի գնում զինագործ-արդյունաբերող Էմիլ Բուրլեն: 1993 թվականին վերջինիս որդին՝ Դիթեր Բուրլեն կտավը վաճառում է Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարանին՝ 57 միլիոն դոլարով: Սեպտեմբերյան տարբերակը գնվել է Կուրտոյի ֆոնդի կողմից 1923 թվականին. այն այսօր պահպանվում է Լոնդոնի ազգային պատկերասրահում: Փոքր տարբերակը Սոթբիս աճուրդի տանը վաճառվել է 1970 թվականին, իսկ հետո, ԱՄՆ-ում՝ 1987 թվականին. այսօր այն գտնվում է մասնավոր հավաքածուում:

1.Ներկայացրու 19-րդ դարի սկզբին Արևմտյան Հայաստանի վարչական բաժանումները, օգտ.քարտեզից/

Էրզրում, Վան, Կարս, Ախալցխայի, Դիարբերքիրի և Սեբաստիայի:

• 1806-1812թթ.ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացքն ու արդյունքները , Բուխարեստի պայմանագիր:

1806-1812թթ ռուս-թուրքական պատերազմը շատ թեժ և ուժեղ էր: 1806թ թուրքական զորքը Ֆրանսիայի դրդմամբ հարձակվում է ռուսաստանի վրա (այդ պահին ռուսական կայսրության տիրապետության տակ էր գտնվում Արևելյան Հայաստանի մեծ մասը), և ռուսաստանը պետք էր ինքնապաշտպանվեր և պարսկակա զորքին, և թուրքական: Բայց Ռուսաստական կայսրությունը հասավ մեծ և լուրջ հաջողությունների: 1807թ հունիսին Ախուրյան գյուղում տեղի ունեցած ճակատամարտին նրանք պարտության են մատնում թուրքական զորքին: Եվ 1812թ օսմանյան կայսրությունը պարտության գնալուց հետո ստիպված եղավ Բուխարեստում կնքել հաշտության պայմանագիր Ռուսական զորքի հետ, բայց Անդրկովկասում ռուսների գրավված տարածքները անցան Օսմանյան կայսրության:

• 1806-1812թթ.ռուս-թուրքական պատերազմ

1806 թ․ դեկտեմբերին Օսմանյան կայսրությունը պատերազմ սկսեց Ռուսաստանի դեմ։ Թեև ռուսական բանակները միաժամանակ ստիպած էին մարտեր մղել և՛ թուրքական, և՛ պարսկական զորքերի դեմ, այդուհանդերձ, ունեցան լուրջ հաջողություններ։ 1807 թ․ հունիսի 18-ին Ախուրյանի մոտ՝ Փոքր Ղարաքիլիսա գյուղում, տեղի ունեցած ճակատամարտում նրանք պարտության մատնեցին թուրքական զորքերին։

Ռուսաստանի հաջողությունները ստիպեցին օսմանյան Թուրքիային 1812 թ․ մայիսին հայազգի դիվանագետ Մանուկ բեյի աջակցությամբ Բուխարեստում կնքել հաշտություն։ Սակայն Անդրկովկասում ռուսների գրաված տարածքները վերադարձվեցին թուրքերին։

Բուխարեստի պայմանագիր

Ըստ Բուխարեստի պայմանագրի՝ Պրուտ և Դնեստր գետերի միջև ընկած Մոլդովական իշխանության արևելյան շրջանները անցնում էր Ռուսական կայսրությանը: Ռուսաստանը նաև հստակ ձևակերպումներով պաշտպանում էր Դանուբի նկատմամբ իր իրավունքները։

Պայմանագրի 8-րդ հոդվածով Օսմանյան կայսրությունը պարտավորվում էր տարածք հատկացնել և ինքնավարություն շնորհել Սերբիային։ Այնուամենայնիվ, Բուխարեստի պայմանագրի ստորագրմամբ Ռուսաստանը հերթական անգամ ոտնահարում է հայ և վրաց ժողովուրդների ազգային շահերը։ Մոլդովայի դիմաց ռուսները Թուրքիային են հանձնում արևմտյան Վրաստանի մեծ մասը, Փոթի և Անապա նավահանգիստները, ինչպես նաև Ախալքալաքի շրջանը։

Հայ մշակույթը 17-րդ դարի երկրորդ կեսից մինչև 19-րդ դարի առաջին կեսը

• Սահմանել «մշակույթ» հասկացությունը:

Մշակույթ բառը ծագում է լատիներեն colere արմատից, որը նշանակում է մշակել, խնամել: Դեռևս հին հռոմեացի հռետոր Ցիցերոնը առաջադրել էր cultura animi հասկացությունը, որը թարգմանաբար նշանակում է հոգու մշակում: Այս փոխաբերությամբ Ցիցերոնը նկատի ուներ հոգու զարգացումը, որն օգնում էր մարդկանց հաղթահարել բարբարոսությունը և դառնալ լիարժեք քաղաքացիներ:

• Հայկական մշակույթը հայ ժողովրդի ստեղծած նյութական և հոգևոր արժեքների ամբողջությունն է: Այն ներառում է գիտությունը, արվեստը, արհեստը և, առհասարակ, մարդու կողմից ստեղծած ամեն ինչ:

• Պատմական հանգամանքների բերումով հայկական մշակությը ձևավորվել ու զարգացել է ոչ միայն բուն Հայաստանում, այլև Սփյուռքում:

• Փորձիր շարադրել ՝17-18-րդ դարերում հայ մշակույթի գլխավոր առանձնահատկության մասին:

Հայկական նոր թատրոնը առաջացել է 17֊18 դարերի ընթացքում: 17-րդ դարի սկզբներից սկսում է գործել Սյունյաց Մեծ անապատի դպրոցը, որի շրջանավարտները Հայաստանի տարբեր վայրերում դպրոցներ էին բացում:Լուրջ իրադարձություն էր 1717 թ. Վենետիկի սուրբ Ղազար կղզում Մխիթար Սեբաստացու կողմից Մխիթարյան միաբանության ստեղծումը, որը անգնահատելի գործունեություն ծավալեց հատկապես հայագիտության բնագավառում: Հայ նոր գրականության ստեղծման մեջ իր մեծ ներդրումն ունի պոետ՝ Հարություն Ալամդարյանը (1796-1834 թթ.) և գրող, հրապարակախոս Մեսրոպ Տագիտյանը (1803-1858 թթ.)։ 17֊18 դարերին Հայաստանը փորձում էր շարունակել նախորդ դարաշրջանի ավանդույթները: 1677 թվին տպարան ստեղծեց Երեմիա Չէլէպի Քէօմուրճյանը: 

• Նկարագրիր՝ինչ հանգամանքներից է հայ ժողովուրդը 19-րդ դարի և 20-րդ դարի սկզբին, կրթությունը, մշակույթը   զարգացրել տարբեր հասարաքաղաքական պայմաններում:

19-րդ դարի և 20-րդ դարի սկզբի կրթությունը ճակատագրի բերումով 2 հատվածի բաժանված Հայաստանում հայ ժողովուրդն ստիպված իր մշակույթը զարգացրել է հասարակաքաղաքական տարբեր պայմաններում։ Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին հնարավորություններ է ստեղծել, որ հայկական մշակույթն ավելի սերտորեն առնչվի ռուսների հետ։ Արևմտահայ հատվածն ավելի շատ կրել է եվրոպական, հատկապես՝ ֆրանսական մշակույթի ազդեցությունը։ Հայ ժողովրդի մի խոշոր հատված, ապրելով աշխարհի տարբեր երկրներում և կրելով նրանց մշակութների ազդեցությունները, նույնպես ստեղծել է մշակութային մնայուն արժեքներ։ 19-րդ դարասկզբի հայ առաջավոր կրթօջախներից էին Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանը Աստրախանի Աղաբաբյան (1810, 20-րդ դարի սկզբին վերածվել է գիմնազիայի, 1918 թվականին՝ հայկական աշխարհիկ դպրոցի) և Թիֆլիսի Ներսիսյան (1824- 1925) դպրոցները, Վենետիկի Մուրատ- Ռափայելյան և Ձմյուռնիայի Մեսրոպյան վարժարանները։ Արևելահայ կրթական գործում կարևոր էր Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցի դերը։ Նրա շրջանավարտները մեծապես նպաստել են հայ գրականության, հրապարակախոսության, թատրոնի, գեղանկարչության, երաժշտության զարգացմանը։

Շառլ-Մորիս դը Թալեյրան-Պերգփորը ծնվել է 1754 թ. փետրվարի 2-ին, ֆրանսիական հին ազնվական տոհմում: Տոհմ, որի կարգախոսն էր՝ «Չկա ուրիշ թագավոր, Աստծուց բացի»: Եվ Թալեյրանը ողջ կյանքն ապրեց ու գործեց այդ կարգախոսով: Թալեյրանի ընտանիքը բազմանդամ էր: Պատանի տարիքում մահանում է նրա ավագ եղբայրը, և Շառլը դառնում է ընտանիքի ավագ երեխան: Սակայն նրան չէին սիրում թե՛ ծնողները, թե՛ եղբայրներն ու քույրերը: Անթաքույց ատելության պատճառը հայտնի չէ: Ոմանք կարծում են՝ պատճառը երեխայի բնածին արատն էր՝ կաղությունն ու տգեղությունը, սառը, ոչինչ չարտահայտող դեմքը: Համենայն դեպս փաստ է, որ հայրը դայակ էր վարձել որդու համար, որը ապագա դիվանագետին խնամում էր տնից հեռու: 15 տարեկանում հայրը Թալեյրանին ուղարկեց մենաստան, որպեսզի կրոնավոր դառնա: Պատանին համակերպվեց, որպեսզի վերջնականապես կտրվի և հեռանա տնից: Թալեյրանն ավարտում է Փարիզի Սեն Սյուլպիս սեմինարիան, իսկ 1773 թ. Սորբոնում աստվածաբանության բակալավրի կոչում է ստանում: Նույն թվականին նա հոգևորական ձեռնադրվեց, ինչն իր բանը չէր, քանզի, ինչպես հետագայում խոստովանում էր, շատ էր սիրում կանանց և փողը, որ հոգևորականին վայել չէ: Նա նաև թղթախաղի թուլություն ուներ: Ինչևէ, չնայած իր վատ համբավին (իրար հաջորդող սիրավեպեր և արտամուսնական կապից ծնված որդի)՝ 1788 թ. նա եպիսկոպոս նշանակվեց և հնարավորություն ստացավ երբեմն հայտնվելու Փարիզի արքունիքում: Նույն թվականին Թալեյրանը դարձավ Փարիզի «Ինը քույրերի օթյակ» մասոնական կազմակերպության անդամ:

Шарль-Морис де Талейран был не только Тактик от Бога, но и Стратег Милостью Божьей. Более того, мало кто из мировых величин умудрился заработать столь… запятнанную репутацию, как он.

Его отец — Шарль Даниэль де Талейран, граф де Перигор (16.VI.1734-2.XI.1788), обладатель целого ряда громких титулов, боевой полковник королевских гренадер, был на шесть лет моложе своей супруги, матери нашего героя – дочери бургундского маркиза Александрины Элеоноры Виктории де Дама д`Антиньи де Рюффэ (8.IX.1728-24.VI. 1809) с монастырским воспитанием. На момент рождения Шарля-Мориса ему только-только исполнилось 20 лет. Супруги были людьми знатными, но небогатыми. Скорее, они даже нуждались в деньгах — и в силу ряда причин (в частности, постоянная служба обоих при дворе, который почти все время перемещался между столичными дворцами и Версалем: он — воспитатель дофина, а она — статс-дама; в ту пору перманентное пребывание на глазах короля и королевы – было немалым залогом успеха в жизни) своим вторым сыном занимались мало и не постоянно.

В 1757 г. его болезненный старший брат Франсуа Жак (1752) умер (в ту пору детская смертность была очень частой!) и будущий великий дипломат стал старшим ребенком. У него еще были два младших брата: Аршамбо Жозеф (1762-1838), Бозон Жак (1764-1830) и сестра Луиза (1771), прожившая всего один день. Так получилось, что с ними он общался мало, поскольку они воспитывались в семье, а он сызмальства – в основном, «мотался» по казенным домам. Дом кормилицы в грязном предместье на севере Парижа, элитный парижский учебный колледж Аркур, основанный для обучения аристократических отпрысков еще в далеком 1280 г, где обучение было очень строгим, если не сказать по-армейски суровым; и наконец духовная семинария, куда его определили весьма рано — такова «география» его перемещений в детстве и отрочестве. Очень может быть, что Шарль своим братьям, которых не коснулась его печальная участь, завидовал, но никогда этого не показывал. По крайней мере, нам это осталось неизвестно ибо человек он был во всем крайне скрытный и осторожный: неласковое детство этому его научило сызмальства.

Աղբյուր 1, 2

Իմ կարծիքը

Իմ կարծիքով նա ունեցել է շատ վատ մանկություն, քանի որ առանց ծնողների սիրո, տղան իրեն շատ վատ է զգացել և ընդհակառակը նրանք պետք է իրենց բոլոր երեխաներին հավասար վերաբերվեն և սովորեցնեն երեխաներին հարգել միմյանց։ Քույրներն ու եղբայրները բնականաբար երեխայի հետ վերավերվում էին այնպետ, ինչպես իրենց ծնողները։ Ծնողների պահվածքի պատճառը ես չեմ հսկանում։ Չնայծ նրա որ ծնողները շատ լավ ազնիվ մարդիկ էին։ Նա աժանի չէր այդպիսի ճակատագրի, քանի որ նա շատ էր հավատում Աստծուն։

Այսպիսով ինձ շատ դուր եկավ ընթերցել և հետազոտել Շառլ-Մորիս դը Թալեյրան-Պերգփոր-ին։

Ես Մարիամն եմ, 13 տարեկան եմ: Ապրում եմ Երևանում։ Ես շատ հաճած հայ ժողովուրդից լսում եմ այս խոսքերը՝ << Ես շատ եմ սիրում իմ հայրենիքը, և հանուն իմ հայրենիքի պատրաստ եմ ամեն ինչի>>։ Դրանք շատ ճիշտ խոսքեր են, և այս օրերին հայոց խիզախ տղաները ապացուցեցին, որ դրանք ուղակի խոսքեր չեն, այլ ճշմարիտ խոսքեր։ Ես նունպես շատ եմ սիրում իմ հայրենիքը, և այս օրերին ինչով կարողանում եմ օգնում եմ, և՛ մեր հայրենիքին, և՛ արցախին, և՛ արցախից եկած մեր հայրենակիցներին։

Պատերազմները լինում են երկու տեսակի՝

Արդարացի պատերազմ են ազատագրական պատերազմները՝ անհատական կամ կոալիցոն պատերազմները, որոնք համապատասխանում են ՄԱԿ-ի կանոադրության 51-րդ հոդվածին կամ ազգային-ազատագրական պատերազմները՝ ուղղված ինքնորոշման իրավունքի իրականացման սահմանապակման դեմ։ Ժամանակակից աշխարհում արդարացի, բայց ոչ թույլատրելի են համարվում պատերազմները, որոնք մղվում են Աբխազիայում, Ղարաբաղում, Քաշմիրում, Պաղեստինում։

Անարդարացի՝ «նվաճողական» կամ անօրինական ագրեսիա։ Միջազգային իրավունքով բռնությունը որակվում է որպես միջազգային հանցագործություն։ 1990 -ական թվականներին հայտնվեց հումանիտար պատերազմ հասկացությունը, որը համարվում է բռնություն հանուն բարձրագույն նպատակի՝ էթնիկ զտման կանխում կամ խաղաղ բնակչության հումանիտար օգնություն։

Արցախ

5 հիմնական փուլեր

• Առաջին փուլ՝ 1988 թվականի փետրվարի 22 — 1990 թվականի հունվարի 19-ը. սկսվել է Ասկերան-Ստեփանակերտ ռազմավարական ուղղությամբ աղդամցի ադրբեջանցիների բազմահազարանոց ամբոխի զինված հարձակմամբ, ավարտվել Հյուսիսային Արցախի (Ազատ, Գետաշեն և Մանաշիդ), Մարտունիի շրջանի (նաև շրջակա հայկական բնակավայրերի) վրա հարձակումների կասեցմամբ և Բաքվի հայ բնակչության ջարդի ու բռնի տեղահանության գործողություններով։

• Երկրորդ փուլ՝ 1991 թվականի ապրիլի 30 — 1992 թվականի մայիսի 18-ը. սկսվել է «Օղակ» ռազմական գործողությամբ, ավարտվել Լաչին քաղաքի կրակակետերի ճնշմամբ և Հայաստանի հետ ցամաքային կապի վերականգնմամբ։

• Երրորդ փուլ՝ 1992 թվականի հունիսի 12 — 1993 թվականի հունվարի 20-ը. սկսվել է Արցախի Հանրապետության Ասկերանի, Շահումյանի, Մարտակերտի, Մարտունիի և Հադրութի շրջանների ուղղություններով հակառակորդի խոշորածավալ հարձակումներով և ավարտվել մարտական գործողությունների հիմնական թատերաբեմ Մարտակերտի ռազմաճակատում հակառակորդի հարձակման կասեցմամբ, ինչպես նաև հակամարտության գոտում ուժերի ընդհանուր հավասարակշռության ստեղծմամբ։

• Չորրորդ փուլ՝ 1993 թվականի փետրվարի 5 — նոյեմբերի 1-ը. սկսվել է Մարտակերտի ռազմաճակատում Արցախի Հանրապետության ԻՊՈՒ-ի լայնածավալ հակահարձակմամբ և ավարտվել Հորադիզում, Կուբաթլուում, Ջաբրայիլում, Ֆիզուլիում և Զանգելանում կենտրոնացված հակառակորդի ռազմական խմբավորումների ջախջախման ռազմական գործողությամբ։

• Հինգերորդ փուլ՝ 1993 թվականի դեկտեմբերի 15 — 1994 թվականի մայիսի 17-ը. սկսվել է Արցախի Հանրապետության սահմանագծի ողջ երկայնքով հակառակորդի լայնածավալ հարձակմամբ և եզրափակվել արցախա-ադրբեջանական հակամարտության գոտում զինադադարի հաստատումով (տես Բիշքեկյան արձանագրություն)։